Magistratura məRKƏZİ Əlyazması hüququnda

2.2. YUYUCU VASİTƏLƏRİN XASSƏ GÖSTƏRİCİLƏRİNİN 
TƏDQİQİ VƏ RİYAZİ STATİSTİKASI 
 
SYV-in istehsalının çox cavan sahə olmasına baxmayaraqonların 
istehlak xassələrinin təyin olunması metodları müasir dövrümüzdə lazımi qədər 
tədqiq olunub hazırlanmışdır.
SYV-in istehlak xassələrini təyin etmək üçün standart metodlar vardır və 
biz bu metodlardan magistr dissertasiya işimizdə istifadə etmişik. Magistr 
dissertasiya işində sintetik yuyucu vasitələrin istehlak xassələri aşağıda 
göstərdiyimiz standartlara əsaəsən təyin edilmişdir:[4] 
1.Sintetik yuyucu vasitələrin köpük əmələ gətirmə qabiliyyətinin təyin 

---

37 
olunması.Bu xassə DUİST 22567, 1-77 standartı əsasında təyin edilmişdir. 
Köpük əmələ gətirmə qabiliyyətinin düstutu aşağıdakı verilmişdüsturla təyin 
olunur: 
H
0
=No · K 
Burada:N
0
-cihazda köpüyün əvvəlki hündürlüyü, mm-lə; 
K-uyğunluq əmsalını göstərir. 
2. Sintetik yuyucu vasitələrinin qranullarının tərkibinin təyini. Bu xassə 
DÜİST 22567, 2-77 standartı əsasında təyin edilmişdir. 
3. Sintetik yuyucu vasitələrin stabilliyinin təyin olunması. Bu xassə 
DUİST 22567,3-77 standartı əsasında təyin edilmişdir. Stabillik əmsalı aşağıda 
verilən düstur əsasında təyin edilir: 
K = cn
2
/900
Burada: c - sentrafuqa rotorunun radiusu, mm-lə; 
n - rotorun fırlanma tezliyi, dövr/dəq. ilə göstərilir. 
4.Sintetik yuyucu vasitələrin tökülmə sıxlığının təyin olunması. 
Buxassə DUİST 22567,4-77 standartı əsasında təyin edilir Sıxlıq aşağıda 
verilən düstur əsasında təyin edilir: 
D = m /v 
5.Sintetik yuyucu vasitələrin tərkibində olanhidrogen ionlarının 
qatılığının təyini. Bu xassə DUİST 22567,5-77 standartı əsasında təyin edilir. 
6.Sintetik yuyucu vasitələrdə səthi aktiv maddələrin miqdarının təyin 
olunması. Bu xassə DUİST 22567,6-77 standartı əsasında təyin edilir. SYV-də 
səthi aktiv maddələrin kütləsininmiqdarı (Xı) aşağıda verilən düstür əsasında
hesablanır: 
𝑋
1
= 𝑚
3
(𝑣
1
− 𝑣
2
) · 0,005846)/50 ∙ 100/𝑚
2
− 𝑥
2
Burada: m
3
- spirtdə həll olan kütlənin qalığı, q-la; 
v
1
-ammonium rodanium məhlulunun nəzarət sınağının titrləşməsinə sərf 
olunan həcmi, sm
3
-lə; 

---

38 
v
2 
-sınaq nümunəsinin titrləşməsinə sərf olunan ammonium rodaniumun
həcmi, sm
3
-lə; 
0,005846-1sm
3 
turş gümüş azot mehlulunun titrlənməsinə sərf olunan NaCl -un 
qramla miqdarı; 
m
2
– syv-nin kütləsi, qramla;
x
2
-heksanda hell olan maddənin kütləsi, %-lə. 
7. Sintetik yuyucu vasitələrin rənginin təyin olunması. Bu xassə DUİST 
22567, 13-82 standartı əsasında təyin edilir. Toz halında olan yuyucu vasitənin 
rəngi faiz hesabilə aşağıda göstərdiyimiz düstur əsasında təyin edilir: 
𝐽 = (100 ∙ (𝑅𝑥 − 𝑅𝑧))/𝑅𝑈 
Burada, Rz - mavi, Rx - qırmızı, RU – yaşıl işıq filtrindən istifadə 
olunaraq, ölçülən əksolunma əmsalının orta qiymətini göstərir. 
1. Sintetik yuyucu vasitələrdə rütubətin miqdarının təyin 
olunması. Bu xassə DUİST 22567, 14 – 84 standartı əsasında təyin edilir. 
Tərkibində qeyri stabil qarışıqlar olan yuyucu vasitələrin rütubəti faiz miqdarilə 
aşağıda göstərilən düstur əsasında təyin edilir: 
𝑋 = (𝑛
2
− 𝑛
3
)/(𝑛
2
− 𝑛
1
) ∙ 100 
Burada, n
1
– qurudulmuş boş büksün kütləsi, qramla; 
n
2
– qurudulmadan əvvəl bükslə birgə tədqiq edilən tozun kütləsidir, qramla; 
n
3
– qurudulandan sonrabükslə birgə tədqiq edilən tozun kütləsidir, qramla; 
2. Sintetik yuyucu vasitələrdə karboksi metsellüloza Na-un\ 
miqdarının təyin olunması.Bu xassə DUİST 25644 – 83 standartı əsasında təyin 
edilir. 
3. Paltar yuyyan maşınlarda yuyulma zamanı parçanın
möhkəmliyinin azalmasının müəyyən edilməsi. Bu xassə DUİST 25644 – 83 
standartı əsasında təyin edilir. Möhkəmliyin azalması (P) aşağıda göstərilən düstur

---

39 
əsasında təyin olunur: 
𝑃 = 𝑃
1
− 𝑃
25
/𝑃
1
∙ 100 
Burada, P
1
– 20 dəfə aparılmış təcrübə nəticəsində tədqiq olunan parçanın 
qırılma yükünün orta hesabi qiymətidir; 
P
25
– qırılma yükü 20 dəfə yoxlanmış parçanın 25 dəfə yuduqdan 
sonrakı orta hesabi qiymətidir. 
Sintetik yuyucu vasitələrin istehlak xassələrinin əksəriyyəti standart 
metodlar əsasında təyin olunur, amma hərdən bu metodlarda azca da olsa 
dəyişikliklər etməklə də təyin etmək mümkündür. [9] 
Sintetik yuyucu vəsitələrin hal hazırda istehlak xassələrinin öyrənilməsində 
və eksperimentin planlaşdırılmasında riyazi metodlardan geniş istifadə olunur. 
Eksperiment planlaşdırılan zaman riyazi statistik metodlardan istifadə 
edilir. Bu hesablamalar nəticəsində syv-in istehlak xassələrini proqnozlaşdırmaq və 
optimal nəticələr əldə etmək mümkündür
Magistr 
dissertasiya işində bu məqsədlə planlaşmanın mərkəzi 
kompozisiyasının rototabelli riyazi metodunun II qaydasından istifadə olunmuşdur. 
Tədqiqat zamanı “Ariel” adlı sintetik yuyucu vasitənin - temperatur, 
rütubət, hərəkət sürəti, səthə toxunan gərginlik, reoloji parametrlərdən asılılığı kimi 
eoloji xassələribu metoddan istifadə edilərək öyrənilmişdir. 
Bu riyazi metoda görə giriş və çıxış parametrləri arasındakı rabitə çox 
ölçülü polinom funksiyasının reqressiyası ilə izah edilə bilər. Belə funksiya kimi II 
tərtibli polinol funksiyası seçilmişdir. 
Kvadratın modellərin əmsalını qiymətləndirmək üçün hər bir amil beş 
səviyyədə intervallar üzrə planlaşdırılmışdır. Eyni zamanda bütün dəyişənlərin 
qiyməti istənilən kimi dəyişilə bilər və bu riyazi metodun üstünlüyündən irəli 
gəlir.
Tənliyin doğruluğunu yoxlamaq üçün aşağıda göstərilən reqressiya təhlili 
aparılmışdır: 

---

40 
Təkrar dispersiyanın təyin olunması: 
(𝑦) = (∑∑(𝑌𝑖 − 𝑌𝑖) )/𝑁(𝑛 − 1) 
N= 2+2 k+1 
Burada: N - kombinasiyada amillərin müxtəlif qiymətləri üzrə aparılan
təcrübələrin sayını göstərir;
n - paralel aparılan təcrübələrin sayını göstərir; 
Yi-optimal kriteriyanın qiyməti; 
Yi-optimal kriteriyanın orta qiyməti.

---

41