71
Nəticə və təkliflər
1. Planetimizdə baş verən elmi-texniki tərəqqi, sosial-iqtisadi inkişaf, onun
tətbiq sahələrinin genişlənməsi və s. yeni-yeni elm sahələrinin yaranması və sürətli
inkişafına səbəb olmuşdur. Elmin özünüinkişafı təmin etməsi və bəşəriyyətin həm
təhlükəsizliyinə həm də tərəqqisinə təminat verməsi bu gün xüsusi aktuallıq kəsb
edir ki, bu da sosial, hüquqi və etik aspektləri tənzimləyən bioetikanın yaranması
ilə nəticələndi.
2. XX əsrin ikinci yarısında baş vermiş ekoloji böhran nəticəsində istehlakçı
konsepsiya yeni baxışla – bəşəriyyətin biosferin taleyindən narahatlığı ilə əvəz
olundu. Bu dövrdə pessimistlər bəşəriyyətin bədbin gələcəyini təsvir edir, müasir
sivilizasiyanın labüd məhvə doğru getdiyini bildirdilər. Optimistlər isə insan
şüuruna əsaslanaraq onun ekoloji problemləri həll edəcəyinə inanırdılar və onlar
dünyanın gələcək inkişafı haqqında ondan çox model hazırlamışdılar. Bunlardan
ən mühümü davamlı inkişaf konsepsiyası oldu.
3. XXI əsrin başlanğıcından etibarən dünyada ekoloji problemlər daha da
kəskinləşdi, içməli suyun və ərzaq məhsuldarlığının azalması, iqlim dəyişmələri,
biomuxtəlifliyin azalması, səhralaşma, çirklənmə və s. neqativ proseslər intensive-
ləşdi. Ekoloji məhdudiyyətlərin tətbiqi dünyada iqtisadi inkişafın yeni tipinin
formalaşmasına səbəb oldu ki, bu tip «yaşıl iqtisadiyyat» adlandırıldı. Yaşıl iqtisa-
diyyata keçid təbii resurslardan efektiv istifadəyə, təbii kapitalın qorunub saxlanıl-
ması və artırılmasına, çirklənmələrin və istixana qazlarının azaldılmasına, ekosis-
tem və biomüxtəlifliyin qorunub saxlanmasına, gəlirlərin və məşğulluğun artırıl-
masına səbəb olacaqdır..
4. Son illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin sağlamlığı, ətraf mühitin
mühafizəsi, ekoloji təhlükəsizlik və təbii resurslardan səmərəli istifadə, alternativ
və bərpa olunan enerji mənbələrinin sürətli inkişafı ilə bağlı iyirmidən çox milli
qanun və sənədlər qəbul edilmişdir. Nəticədə respublika əhalisinin içməli su ilə
təminatı yaxşılaşmış, çirkab sularını təmizləyən qurğular istifadəyə verilmiş, yaşıl-
72
lıq sahələri salınmış, Xəzər dənizinin çirklənmədən qorunması haqqında tədbirlər
planı hazırlanmış, davamlı inkişaf üzrə «Azərbaycan 2020: «Gələcəyə baxış» İnki-
şaf Konsepsiyası işlənib hazırlanmışdır.
5. İndiki və gələcək insan nəsilləri naminə ətraf təbii mühitin mühafizəsi,
sağlamlaşdırılması və yaxşılaşdırılması məqsədi ilə cəmiyyət-təbiət ictimai müna-
sibətlərini tənzimləyən hüquqi normalar sistemi ekoloji hüquq adlanır. Ekoloji
hüquq dövlət hüququnun bir sahəsi və ya tərkib hissəsidir. Ekologiya hüququnun
təməli Konstitusiya və onun əsasında qəbul olunmuş qanunlar, standartlar, norma-
tivlər, cinayət və inzibati cəzalardır.
6. Gələcək nəsillər naminə təbii resursların davamlı istifadə olunmasının,
ətraf mühitin zərərli təsirlərdən mühafizəsinin, təbiətdən istifadənin tənzimlənmə-
sinin idarə edilməsinin və normalaşdırılmasının ən effektiv yolu Beynəlxalq
əməkdaşlıq və Beynəlxalq yardımlardan səmərəli istifadə hesab olunur. Beynəlxalq
təşkilatlar əsasən maliyyə, texniki, informasiya, məsləhət və s. kimi yardımlardan
istifadə edirlər.
7. Ekosistemlərin tükənməsinin və dağıdilmasının qarşısını almaq üçün təbii
mühitin həcmi ilə insanın təsərrüfat fəaliyyətinin nəticəsi olan tullantılar arasındakı
nisbəti qorumaq, insanın dağıdıcı fəaliyyətinin nəticələrinin uzunmüddətliyini
nəzərə almaqla sosial stabillik və təbii ekosistemlərin dayanıqlığını təmin etmək.
8. Təbii şəraiti əlverişli olan ərazilərdə cəmiyyətin məskunlaşması və
fəaliyyəti üçün əlveriºli ºərait yaratmaqla təbii ehtiyatların istehsal dövriyyəsinə
cəlb olunmasını daha da intensivləşdirmək, cəmiyyətlə təbiətin qarşılıqlı əlaqəsinin
cəmiyyətin dinamik inkişafında mühüm rolunu əsaslandırmaq.