Magistratura məRKƏZİ

Qiymətləndirilən obyektlərin yekun ranqının təyini

Obyektin №-si	Ekspertlərin nömrələri üzrə ranq1ar							Obyektlərin ranqlarının cəmi	Obyektin yekun ranqı
	1	2	3	4	5	6	7
1	1	2	2	1	2	1	2	11	2
2	2	1	1	2	1	2	1	10	1
3	3	3	3	3	3	3	3	21	3

Bilavasitə qiymətləndirmə metodu (bal metodu) tədqiq edilən obyektlərin əhəmiyyətliliyə görə bal verməklə düzülməsidir. Daha əhəmiyyətli obyektə qəbul edilmiş şkala üzrə daha yüksək bal verilir. Qiymətləndirmə şkalasının diapazonu, bir qayda olaraq, 0-dan 1-ə, 5-ə, 10-a, yaxud 100-ə kimi qəbul edilir. Sadə halda qiymət 0 yaxud 1 bal ola bilər. Bəzi hallarda qiymətləndirmə sözlə yerinə yetirilir, məsələn, «çox əhəmiyyətli», «əhəmiyyətli», «az əhəmiyyətli». Sorğunun nəticə­lə­rinin işlənməsini daha əlverişli etmək üçün belə qiymətləndirmə ball şkalasına keçirilə bilər.

Bilavasitə qiymətləndirmə ekspertlərin tədqiq edilən obyektlərin xassələri haq­qında tam məlumatlanmasına əminliyi zamanı tətbiq edilməlidir. Qiymətlən­dirmənin nəticələrinə görə hər bir tətbiq edilən obyektin ranqı və çəkisi (əhəmiy­yətliliyi) müəyyənləşdirilir. Misal kimi 10 ballıq şkala üzrə 3 obyektin qiymətlən­diriliəsi cədvəl 2.4-də verilmişdir.

Cədvəl 2.4

Obyektlərin bilavasitə qiymətləndirilməsinin nəticələrinin müəyyənləşdirilməsi

Qiymətləndirmə obyektlərinin №-si	Ekspertlərin nömrələri üzrə ballar							Obyektin ballarının cəmi	Obyektin yekun ranqı	Obyektin çəki əmsalı
	1	2	3	4	5	6	7
1	7	6	5	6	4	7	8	43	2	0,36
2	9	10	8	7	5	8	10	57	1	0,47
3	4	1	2	4	3	5	2	21	3	0,17

Hər bir obyektin yeri ekspert qiymətləndirilməsinin nəticəsinə görə aşağıdakı düsturla təyin edilir:

burada, - ekspert qiymətləndirilməsinin nəticələrinə görə hesablanmış i-obyektinin əhəmiyyətliliyi (i=1,2,...n).

A_ij – j-eksperti tərəfindən (j=1, 2, ... k) i-obyektinə verilən qiymətdir (bal).

Müqayisəetmə metodu. Bu metod cüt-cüt və ardıcıl müqayisə etməklə tətbiq edilir.

Cüt-cüt müqayisəetmədə ekspert tədqiq olunan obyektləri cüt-cüt müqayisə edərək hər bir cütdə obyektin daha əhəmiyyətlisini müəyyənləşdirir. Ekspert obyektlərin mümkün kombinasiyalarını qeyd şəklində (məsələn, obyekt 1 - obyekt 2, obyekt 3 - obyekt 4 və s. ) və yaxud matrisa şəklində tərtib edir.

Müqayisə olunan cütlərin sayı:

A = Hx(H-1):2,

burada H - tədqiq edilən obyektlərin sayıdır.

Müqayisə nəticəsində ekspert bu və ya digər obyektin əhəmiyyətli olması haqqında rəy verir, yəni onlardan birinə üstünlük verir. Bəzən ekspertlər cütlüyə daxil olan obyektlərin ekvivalentliyi haqqında nəticəyə də gəlirlər. Matrisadan istifadə etməklə cüt-cüt müqayisəetmə daha əlverişlidir.

Tədqiq edilən obyektlərin sayı çox olduqda psixoloji amillər cüt-cüt müqayisəetmənin nəticələrinə təsir edə bilər. Bəzən üstünlüyü həqiqi üstün olan obyekt yox, cütlükdə birinci yazılan, yaxud matrisada yuxarıda yerləşən obyekt qazanır. Odur ki, psixoloji amili aradan qaldırmaq üçün ikiqat cüt-cüt müqayisə tətbiq edilir, yəni obyektlər əks qaydada yerləşdirilərək yenidən cüt-cüt müqayisə olunur. Aydındır ki, ikiqat cüt-cüt müqayisəetmədə cütlərin sayı iki dəfə artacaqdır.

Cədvəl 2.5

Obyektləri cüt-cüt müqayisəetmə metodu ilə qiymətləndirmə matrisası

Ekspert cütlüyə daxil olan bu və ya digər obyektin əhəmiyyətliliyindən asılı olaraq matrisanın şaquli və üfiqi şərtlərinin kəsişməsində 1 və ya 0 (müsbət və ya mənfi işarələrlə) qeyd edir.

Hər bir müqayisə obyektinin çəki əmsalı aşağıdakı düsturla hesablanır:


burada, - j-eksperti tərəfindən göstərilən i-obyektinin obyekti üzərində üstünlüklərinin sayı;

A – obyekt cütlərinin ümumi sayıdır.

Bütün ekspertlər tərəfindən doldurulmuş matrisaların və hesabatların nəticələrini matrisa şəklində yazmaq olar (cədvəl 2.6).

Cədvəl 2.6