Magnitli yuritkichlarni nosozliklarini aniqlash va ularni ta’mirlash

Reostatlarni ta’mirlash.


Reostat — aktiv qarshilikdan iborat va kommutatsiyalovchi qurilmasi yordamida qarshiligi qiymati rostlanadigan elektr apparat.
Bajaradigan vazifasiga ko‘ra reostatlar ishga tushiruvchi (elektr motorlarni ishga tushirish uchun), ishga tushiruvchi-rostlovchi (elektr motorlarni ishga tushirish va aylanish tezligini rostlash uchun) va qo‘zg‘atish (elektr mashinalarning qo‘zg‘atish chulg‘amlaridagi tokni rostlash uchun) turlarga bo‘linadi. Reostatlar metall, suyuq va ko‘mir materiallardan tayyorlangan xillarga bo‘linadi.
Reostatlarda elektr energiyasi issiqlikka o‘zgartiriladi va ularni sovitish yo‘li bilan rezistorlardan tashqi muhitga uzatiladi. Rezistorlar sovitish usuli bo‘yicha havoli, moyli yoki suvli turlarga ajratiladi.Sanoat korxonalarining elektr qurilmalarida, asosan, metall rezistorli havoli yoki moyli sovitiladigan reostatlar qo‘llaniladi. Ishga tushiruvchi va ishga tushiruvchi-rostlovchi reostatlarning ko‘pchiligida rezistorlarni pog‘onali ulab qiymati rostlanadi.
Ishga tushiruvchi va ishga tushiruvchi-rostlovchi reostatlarning rezistorlari simdan ramkaga o‘ralgan (5.14-a rasm), ramkaga lenta ko‘rinishida o‘ralgan (5.14-b rasm), quyilgan cho‘yan elementlar (5.14-d rasm) va sim o‘ralgan karkasli (5.14-e rasm) ko‘rinishlarda



5.14-rasm. Reostatlarning qarshilik elementlari (rezistorlari):
a — simdan ramkaga o‘ralgan; b — ramkaga lenta ko‘rinishida o‘ralgan;
d — cho‘yandan quyilgan; e — karkasli. 1 — chiqish uchlari; 2 — sim qarshilik; 3 — lenta
qarshilik; 4 — ramka; 5 — izolatsiyalangan sterjen; 6 — elementlar paketi orasidagi izolator;
7 — elementlar orasidagi izolatsion shayba; 8 — cho‘yan
qarshilik elementlari; 9 — tayanch ustuni; 10 — chinni quvurchali karkas.

tayyorlanadi. Reostatlarning metall rezistorlari eng ko‘p shikastlanadigan qismidir.Reostatlarni ta’mirlash tarkibiga shikastlangan rezistorlar, kontakt qismlarini, izolatsiyalovchi detallari va boshqaruv mexanizmlarini ajratib olib ta’mirlash yoki yangisi bilan almashtirish, ulanish sxemalarini yig‘ish, ta’mirlangan reostatni yig‘ish va rostlash amallari kiradi.Reostatlarni ko‘zdan kechirish va ta’mirlash vaqtida apparatning barcha ichki qismlari chang va iflosliklardan tozalanadi, mahkamlovchi vintlarning, kontakt va kontakt qurilmalarining holatlari tekshiriladi. Bo‘shab qolgan gaykalar tortib qo‘yiladi, oksidlanib qolgan kontakt yuzalari mayda tishli egov bilan tozalanadi, qo‘zg‘aluvchan kontaktning qo‘zg‘almas kontakt bilan tegib turishi buzilgan joylari tiklanadi va bosilish kuchi rostlanadi (kontaktlarning bosilish kuchi reostatning o‘lchamlariga bog‘liq ravishda 10—25 N/sm² oraliqda bo‘lishi kerak). So‘ngra simli yoki lentali rezistorlar o‘ramlarining butunligi va sozligi tekshiriladi. Shikastlangan rezistorlar ta’mirlanadi yoki yangisi bilan almashtiriladi. Kuygan rezistor xuddi shundayi bilan almashtiriladi. Keyin o‘rnatilgan rezistorni mahkamlovchi xomutlar ham xuddi avvalgisinikidek o‘rnatilishi kerak. Qarshiliklarning pog‘onali taqsimlanishi ham avvalgidek saqlanishi kerak. Reostatning ixtiyoriy biror nuqtasidagi qarshilik qiymatining hisoblangan yoki pasportida keltirilgan qiymatidan farqi uzog‘i bilan 10 % dan oshmasligiga ruxsat etiladi.

Ramkaning kichik bir qismida shikastlangan o‘ralgan simli yoki lentali qarshilikni olib tashlab, o‘rniga mos markali va kesim yuzali sim yoki lenta o‘raladi, o‘ramlar soni olib tashlangan o‘ramlar soniga teng bo‘lishi kerak. Yangi o‘ralgan sim yoki lentaning uchlari reostatning shikastlanmagan sim yoki lenta uchlari bilan elektr yoy yordamida payvandlanadi. Shikastlangan quyilgan cho‘yan rezistorlar payvandlanmaydi, ular yangisi bilan almashtirilishi lozim.Barcha turdagi reostatlarni ta’mirlash vaqtida kontaktlarining holatiga alohida e’tibor berilishi kerak. Kontaktlar benzin bilan tozalanadi va toza latta bilan artiladi, ozgina kuygan kontaktlarning yuzalari mayda tishli egov bilan egovlanadi.Shikastlangan elektr izolatsion detallar (izolatorlar, vtulkalar, shaybalar, qistirmalar va b.) yangisi bilan almashtiriladi. Reostatning shikastlangan detallari va qarshilik detallari o‘rniga o‘zining fizik va
kimyoviy, mexanik mustahkamligi, issiqlikka chidamliligi va boshqa ekspluatatsion ko‘rsatkichlari bilan qolishmaydigan yoki undan yuqori bo‘lgan materiallardan ta’mirlovchi tomonidan tayyorlangan detallar bilan almashtirishga ruxsat etiladi.Qarshilikning alohida elementlari yoki elementlarning guruhlarining o‘zaro bog‘lanishlari mavjud reostat sxemasiga ko‘ra yig‘iladi.
Hamma ta’mirlash ishlari bajarilib bo‘linganidan so‘ng qarshilik elementlarining chulg‘amlari elektr zanjirlari, sxemaning to‘g‘ri yig‘ilganligi, elementlararo izolatsiyaning ishonchliligi, kontaktlovchi cho‘tkalarning silliq yurishi va harakatini chegaralovchi tayanchlarning to‘g‘ri qo‘yilganligi tekshiriladi. Zarur holatlarda ta’mirlangan reostat sinovdan o‘tkaziladi: reostat toki nominal qiymatidan oshmasligi kerak,2 soat davomida nominal tok bilan ishlagan reostat chulg‘amlari harorati 250°C dan oshmasligi kerak. Havo bilan sovitiladigan reostatlarning kontaktlari oksidlanishdan himoyalash maqsadida yupqa texnik vazelin bilan qoplanadi. To‘liq ta’mirlangan reostat metall sirt ichiga o‘rnatiladi va mustahkam mahkamlanadi.
Moy bilan to‘ldirilgan reostatlarni ta’mirlash ham xuddi havoli reostatlarni ta’mirlashdek amalga oshiriladi. Moy to‘ldirilgan reostatlar (moy bilan sovitiladigan) baki iflosliklardan tozalanadi, kerosin bilan yuvib tashlanadi, bak tozalangan quruq transformator moyi bilan to‘ldiriladi, shundan so‘ng reostat bakka tushiriladi va mahkamlanadi.