MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

              Ümumi psixologiya. Psixologiya

 

16 

16 

arasındakı  kontrastı,  təsir  etmə  müddətini,  həmçinin 

qıcıqlandırıcıların  yeniliyi  və  qeyri-adiliyini,  Ģəraitin  kəskin 

dəyiĢməsini və s. aid etmək olar. 

Qeyri-ixtiyari  diqqətə  səbəb  olan  digər  amillərə  isə  biz 

insanın maraq və tələbatlarına, onun daxili vəziyyətinə üyğun 

gələn qıcıqlandırıcıları aid edə bilərik. Qeyri-ixtiyari diqqətin 

fizioloji  mexanizmi  Ġ.P.Pavlovun  qeyd  etdiyi  bələdləĢmə 

refleksidir. O hər bir yeni stimula qarĢı insanın reaksiyası kimi 

təzahür  edərək,  hiss  üzvlərini  yeni  obyektin  qavranılmasına 

hazırlayır. 

Qeyri-ixtiyari  diqqətdən  fərqli  olaraq  ixtiyari  diqqət 

insanın  Ģüurlu  məqsədi  ilə  bağlıdır.  Onu  bəzən  iradi,  aktiv 

diqqət  də  adlandırırlar.  L.S.Vıqotski  qeyd  edirdi  ki,  ixtiyari 

diqqət  vasitəli  prosesdir,  yəni  o    müxtəlif  vasitələrin:  iĢarə, 

nitqin  və  qarĢıya  qoyulmuĢ  məqsədin  vasitəsilə  həyata 

keçirilir. 

Ontoqenezdə  də  ixtiyari  diqqətin  inkiĢafını  izləsək, 

görərik  ki,  bu  proses  tədricən  baĢ  vermiĢdir.  YaĢlılar  uĢağın 

diqqətini  sözlü  təlimat  vasitəsilə    lazım  olan  obyektə 

yönəldirlər,  onun  qarĢısında  məqsəd  qoyaraq  uĢağın 

fəaliyyətini təĢkil edirlər. Sonra isə uĢaq özü müstəqil Ģəkildə 

qarĢısına  məqsəd  qoymaq  bacarığına  yiyələnir.  Fizioloji 

səviyyədə  ixtiyari  diqqətin  tənzim  olunmasında  beynin  alın 

payı iĢtirak edir. 

Diqqətin  digər  növü  isə  N.F.Dobrinin  tərəfindən  ixtii  

yaridən  sonrakı  diqqət  adlandırılmıĢdır.  Diqqətin  bu  növü 

ixtiyari  diqqət  kimi  əvvəlcə  məqsədyönlü  xarakter  daĢıyır  və 

iradi cəhd tələb edir, lakin sonra fəaliyyətin məzmunu  insan 

üçün o qədər böyük maraq kəsb edir ki, artıq iradi cəhd tələb 

olunmur. 

Məhz  buna  görə  də  həmin  diqqəti  ixtiyari  diqqət 

adlandırmaq  olmur.  Çünki  bu  zaman  psixi  fəaliyyət  iradi 

cəhdlə  baĢlasa  da  sonradan  bu  cür  iradi  cəhd  göstərilmədən 

davam  etdirilir.  Onu  qeyri-ixtiyari  diqqət  adlandırmaq  da 

mümkün  deyildir.  Çünki  bu  iĢə  iradi  cəhdlə  baĢlanılmıĢdır. 

---