MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs 

Mərkəz

i

 

Ümumi psixologiya. Psixologiya 

 

67 

bir neçə təkrardan sonra hətta, kağızı ağız boĢluğuna almadan 

kənara  atır.  Lakin  yaranan  bu  cür  əlaqələr  qısamüddətli  olur, 

tezliklə  sönür.  Canlıların  davranıĢ  xüsusiyyətləri  inkiĢafın  ilk 

mərhələsində  müxtəlif  xassəli  Ģeylərin  təsirindən  yaranırdı. 

Məsələn,  məlumdur  ki,  həĢərat  tora  düĢən  kimi  hörümçək 

dərhal  onun  yanına  qaçır  və  tikanını  ona  batırır.  Hörümçəyin 

belə  davranıĢı  nə  ilə  bağlıdır?  AparılmıĢ  xüsusi  təcrübələr 

göstərir  ki,  torun  tərpənməsi  həĢəratı  öz  ovuna  doğru  çəkir. 

Hərəkət  olmadıqda  isə  «ovuna»  tərəf  getmir.  Bunlar  isə 

qidalanma  tələbatı  ilə  bağlıdır.  Yəni  bioloji  tələbatdan  doğur. 

Lakin  bu  həyat  Ģəraitinin  dəyiĢməsilə,  tələbatın  ödənilməsilə 

dəyiĢir. 

YaĢayıĢ  Ģəraitinin  mürəkkəbləĢməsi  canlıların  davranıĢ 

tərzini  də  dəyiĢdirir.  Yəni  o,  bu  və  digər  Ģəraitə  uyğunlaĢır. 

Məsələn, əgər məməli heyvanlarla yem arasında sədd çəkilərsə, 

o həmin səddi necə olsa keçib yem əldə etməyə cəhd edir. Sədd 

görürüldükdən sonra isə birbaĢa yeməyə doğru gedir. 

Həyat  Ģəraitinin  təsiri  altında  heyvanlarda  davranıĢın 

dəyiĢməsi  ciddi  Ģəkildə  onlarda  anatomik-fizioloji  dəyiĢikliyə 

səbəb olur. Ġlk növbədə, iy və görmə üzvlərində dəyiĢiklik baĢ 

verir.  Görmə  onun  həyatında  vacib  amilə  çevrilir,  iy  duyğusu 

isə tədricən zəifləyir. Bununla yanaĢı hərəkət üzvləri də inkiĢaf 

edərək  cəld,  mürəkkəb  hərəkətləri  icra  etməyə  uyğunlaĢır: 

qaçmaq,  sürünmək,  ovunu  tutmaq  və  s.  Bu  isə  baĢ  beyində 

hərəkət  sahəsinin  geniĢlənməsi,  hərəkətinin  inteqrasiya 

olunması ilə bağlıdır. 

Ali heyvanlarda, xüsusilə məməlilərdə yeni, daha plastik 

davranıĢ  forması  yaranır.  Heyvanların  bir  növündə  müvəqqəti 

əlaqələrin  yaranması  sahəsində  fərdi  fərqlər  tez,  daha  kəskin, 

digərlərində  isə  gec  baĢ  verir.  Bu,  heyvanların  təkamül 

səviyyəsindən  asılıdır.  Fərdi  davranıĢ  üçün  mühitin  ayrı-ayrı 

xassələrinin  (temperatur,  rəng,  iy  və  s.)  deyil,  tam  əĢya 

Ģəraitinin  təhlili  və  tərkibi  zəruri  olur.  Məsələn,  toyuqla  dən 

arasında tor  çəkilsə, toyuq həmin toru dimdikləməyə baĢlayır. 

---