MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

 

Ümumi psixologiya. Psixologiya 

68 

Əgər  belə  demək  mümkünsə,  «vəziyyətdən  çıxıĢ  yolu 

axtarmır». Lakin nisbətən daha yüksək inkiĢaf etmiĢ qarğa belə 

etmir, bir neçə cəhddən sonra arakəsmənin ətrafına dolanmaqla 

səddi keçir, yemi götürür.  

Ali  heyvanlarda  instiktiv  davranıĢ  forması  ilə  yanaĢı, 

fərdi,  dəyiĢkən  formalı  davranıĢ  -  vərdişlər  və  intellektual 

hərəkətlər  də  mövcuddur.  VərdiĢlər  inkiĢafın  ən  aĢağı 

pilləsində  belə  özünü  göstərir.  Lakin  açıq-aĢkar  ifadə  olunan 

vərdiĢlər  yalnız  baĢ  beyin  qabığına  malik  olan  heyvanlarda 

müĢahidə edilir. 

Heyvanların  vərdiĢləri  həm  anadangəlmə,  həm  də 

təsadüfi  hərəki  siqnalların  təkrarı  prosesində  möhkəmlənir. 

Məsələn,  piĢik  yeĢikdən  çıxmaq  üçün  pedalı  basmalıdır.  O 

bunun üçün bir neçə uğursuz cəhd edir. Lakin təsadüfən pedala 

toxunur,  qapı  açılır.  Sonrakı  təcrübələrdə  o  getdikcə  daha  az 

səhv edir. Beləliklə, onda vərdiĢ yaranır. 

Ali  heyvanlarda  davranıĢın  ən  yüksək  səviyyəsi 

intellektual  davranıĢdır.  Ġntellektual  davranıĢın  əsasını  ayrı-

ayrı  cisimlər  arasındakı  mürəkkəb  münasibətləri  əks  etdirmək 

təĢkil  edir.  Lakin  heyvanların  intellektual  və  ya  əqli  davranıĢı 

təbii ki, insan ağlından fərqli keyfiyyətə malikdir.  

Ali  heyvanların,  məsələn,  insanabənzər  meymunların 

intellektual  davranıĢı  müxtəlif  esperimentlər  yolu  ilə 

öyrənilmiĢdir. 

Meymun  (Ģimpanze)  qəfəsdə  yerləĢdirilir.  Qəfəsin  çö-

lündə  isə  banan,  portağal  və  s.  Qəfəsin  içərisinə  isə  çubuq 

qoyulur. Meymun meyvələri yalnız çubuğun köməyi ilə götürə 

bilər.  Meymun  ilk  növbədə  meyvələri  əlləri  ilə  götürməyə 

çalıĢır.  Təbii  ki,  bu  cəhdlər  heç  bir  nəticə  vermir.  Sonra 

meymun  sakitləĢir.  Bu  dəfə  o,  meyvələri  gözünə  sataĢan 

çubuğun köməyi ilə əldə etmək istəyir: ağacla meyvələri qəfəsə 

yaxınlaĢdırır. Nəhayət o meyvələri götürür. 

Digər  eksperimentlər  də  eyni  üsulla  aparılır.  Məsələn, 

qəfəsin  tavanından  banan  asılır.  Yaxınlıqda  boĢ  yeĢiklər 

---