MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

              Ümumi psixologiya. Psixologiya

 

82 

82 

həll  etmək  üçün  birləĢdirir.  Təhlil  və  tərkib  əməliyyatlarının 

köməyi ilə fikir əĢya haqqında yayğın təsəvvürlərdən anlayıĢa 

doğru  gedir.  Təhlil  vasitəsi  ilə  əsas  elementlər  aĢkarlanır, 

tərkib vasitəsilə tamın mahiyyət əlaqələri açılır. 

Təhlil  və  tərkib  digər  təfəkkür  əməliyyatları  kimi, 

əvvəlcə əĢyavi, hərəkət planında əmələ gəlir. Təhlil və tərkib 

bir-biri  ilə  sıx  əlaqədardır.  Təhlil  vasitəsi  ilə  ayrılmıĢ 

əlamətlər tərkibin köməyi ilə fikirdə bütövləĢir. 

Bəzi  insanlar  təhlilə  meylli  olmaları  –  dəqiqlik  və 

aydınlığı,  digərləri  isə  tərkibin  geniĢliyi  ilə  seçilir.  Təhlil  və 

tərkib  təfəkkürün  bütün  tərəflərini  ifadə  edə  bilmədiyindən, 

digər  münasibətlər  mücərrədləĢmə  və  ümumiləĢmə  ilə 

aĢkarlanır. 

Müqayisə – Ģeyləri, hadisələri, onların xüsusiyyətlərini 

qarĢılaĢdıraraq  onların  fərqini  və  oxĢarlığını  açır,  müəyyən 

edir. Onların digər fərqli Ģeylərdən oxĢar əlamətləri müəyyən 

edərək  müqayisə  oxĢar  əlamətlərin  təsnifatını  həyata  keçirir. 

Müqayisə idrakın formasıdır, Ģeylər əvvəlcə müqayisə yolu ilə 

dərk olunur. Bu, həm də idrakın elementar formasıdır. OxĢar 

və fərqlər əqli idrakın əsas kateqoriyalarıdır və əvvəlcə xarici 

münasibətlər  kimi  çıxıĢ  edir.  Müqayisə  oxĢarda  fərqi,  fərqdə 

oxĢarı  tapmağa  yönəlib.  Daha  dərin  mahiyyət  əlamətlərini, 

qanunauyğunluqları və daxili əlaqələrin açılmasını tələb edir. 

Müqayisə  zamanı  düzgün  nəticəyə  gəlmək  üçün  ona  bir  sıra 

tələblər  verilir.  Hər  Ģeydən  əvvəl,  müqayisəni  eynicinsli 

obyektlər  üzərində  aparmaq  lazımdır.  Məsələn,  tələbə  ilə 

fincanı  müqayisə  etmək  olmaz.  Digər  tərəfdən  müqayisə 

zamanı  müqayisə  olunan  obyektlərin  hamısında  eyni  əlamət 

götürülməlidir.  Məsələn,  iki  tələbədən  birinin  intizamını,  o 

birinin  isə  təlim  müvəffəqiyyətini  götürüb  müqayisə  etmək 

olmaz.  

MücərrədləĢmə  –  cisim  və  hadisələrdə  mövcud  olan 

hər  hansı  bir  tərəfin,  əlamətin,  xassənin  fikrən  nəzərdən 

keçirilməsindən 

ibarət 

olan 

təfəkkür 

prosesidir. 

MücərrədləĢdirmə,  digər  fikri  əməliyyatlar  kimi,  əvvəlcə 

---