MahirəNərimanqızı

VI.20.2. Kiçik yaĢlı məktəblilərdə idrak proseslərinin    

inkiĢafı 

 

Kiçik  məktəb  yaĢı  dövründə  məktəbə  daxil  olmaqla 

əlaqədar  idrak  prosesləri  möhkəmlənir  və  inkiĢaf  edir. 

---

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

              Ümumi psixologiya. Psixologiya

 

238 

238 

L.S.Vıqotskinin  fikrincə  bu  proseslər  kiçik  məktəb  yaĢının 

sonunda  “təbii”  proseslərdən  “mədəni”  proseslərə  çevrilmə-

lidir, daha doğrusu nitqlə bağlı olaraq ixtiyari, vasitəli ali psixi 

funksiyalara  çevrilməlidir.  Buna  uĢağın  həmin  yaĢ  dövründə 

məktəbdə  və  ailədə  məĢğul  olduğu  əsas  fəaliyyət  növləri: 

təlim, ünsiyyət, oyun və əmək fəaliyyətləri imkan yaradır. 

Məktəbə təzə gələn uĢaqlarda qavrayıĢ hələ reproduktiv 

xarakter  daĢıyır.  I-II  sinif  Ģagirdlərinin  qavrayıĢları 

azfərqləndirici,  səthi,  nisbətən  az  məqsədəyönəlmiĢ  olur.  Bu 

dövrdə uĢaqların qavrayıĢı kəskin emosionallığı ilə fərqlənir. I 

-  II  sinif  Ģagirdləri  cisim  və  hadisələrdə  ən  çox  onlar  üçün 

əhəmiyyətli olan cəhətləri qavramağa meylli olurlar. Ona görə 

də bu dövrdə uĢaqların qavrayıĢı çox vaxt cisim və hadisələrin 

yalnız  müəyyən  əlamət  və  keyfiyyətlərini  əks  etdirir.  Bu 

zaman  xarici,  bilavasitə  nəzərə  çarpan  əlamətlərə  görə 

qavramaya daha çox üstünlük verilir. Cisimlərin mahiyyətinin 

dərindən təhlili və dərk olunması uĢaq üçün hələ çətindir. Ona 

görə də kiçik məktəb yaĢının əvvəllərində Ģagirdlərin qavrayıĢ 

prosesi  qavranılan  obyekti  yalnız  tanımaq  və  sonra  onu 

adlandırmaqla məhdudlaĢır.  

Bu  dövrdə  Ģagirdlərin  qavrayıĢı  üçün  xarakterik 

cəhətlərdən  biri  də  oxĢar  obyektləri  qavramalarındakı  qeyri 

dəqiqlikdir. Məhz fərqləndirmənin lazımi səviyyədə olmaması 

Ģagirdlərin  oxĢar  cisim  və  hadisələrə  eyni  əhəmiyyət 

vermələrinə  və  onları  eyni  cür  qavramalarına  səbəb  olur.  

Buna  görə  də  bu  dövrdə  müəllimin  müvafiq  iĢ  aparmasına 

böyük ehtiyac hiss olunur. 

III-IV siniflərdə qavrayıĢ  produktiv xarakter daĢımaqla, 

təlim  fəaliyyətinin  təsiri  altında  daha  məqsədəyönəlmiĢ, 

ixtiyari  olmağa  baĢlayır.  Ġxtiyari  qavrayıĢ  olan  müĢahidə 

inkiĢaf  edir.  MüĢahidənin  təsiri  altında  qavrayıĢ  prosesi 

məqsədəmüvafiq,  planlı  və  adekvat  xarakter  daĢımağa 

baĢlayır.  

Təcrübə  göstərir  ki,  kiçik  yaĢlı  məktəblilərdə  təlim  və 

---