MahirəNərimanqızı

 

1.2.  İslam-Türk-Şərq  mədəniyyəti  və  ideologiyası: 

islamlaşmaq, türkləşmək, müasirləşmək 

 

XX  əsrin  əvvəllərində  Azərbaycan  milli  məfkurəsinin  

müəyyənləşməsində  əsas  ideyalar  çağdaş  ruhlu  İslamçılıq  və 

---

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

         

Faiq Ələkbərov              Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)

 

38 

38 

Türkçülük 

olmuşdur. 

H.Baykaranın 

təbrincə 

desək, 

bütövlükdə  həmin  dövrdə  mübahisələr  «avropalaşmaq,  türk-

ləşmək  və  islamlaşmaq»  ətrafında  getmiş  və  onun  əsasında 

Azərbaycan türklərinin milli azadlıq hərəkatı dayanmışdır [52, 

119].  Bu  xəttin  aparıcı  daşıyıcıları  Əli  bəy  Hüseynzadə, 

Əhməd bəy Ağaoğlu və Əlimərdan bəy Topçubaşı bir tərəfdən 

dini-əxlaqi  keyfiyyətləri,  milli  mənsubiyyəti  sinfi  mübarizə 

adı  altında  inkar  edən  marksist-leninçi  və  qərbpərəst  ifrat 

tərəqqiçilərə,  digər  tərəfdən  isə  hər  cürə  yeniləşmənin  əleyh-

inə  olan  mühafizəkarlara  qarşı  idilər.  Milli  ideoloqlar 

cəmiyyətin həyatında milli, dini-əxlaqi keyfiyyətlərin qorunub 

saxlanılması 

ilə 

yanaşı, 

müsəlman-türk 

cəmiyyətini 

yeniləşməsinin  zəruriliyindən  də  bəhs  edirdilər.  Türkçülüyün 

ideoloqu  Ziya  Gökalp  yazırdı:  «Bu  üç  şəxs  orada  o  zamana 

qədər hakim olan sünnilik və şiəlik anlaşılmazlıqlarını ortadan 

qaldıraraq  türklük  və  islamlıq  fikirləri  ətrafında  bütün 

azərbaycanlıları toplamağa çalışdılar» [88, 29].  

Yeri 

gəlmişkən, 

islamlaşmaq 

və 

türkləşmək 

ideyalarının  tərəfdarları  SSRİ  ədəbiyyatında  milli  burjuaziya 

kimi  qələmə  verilmişdir.  Çağdaş  ədəbiyyatda  isə  milli 

burjuaziyanın 

əvəzinə  daha 

çox 

«milli-demokratik» 

anlayışından  istifadə  olunur.  Ancaq  milli  burjuaziya 

anlayışından fərqli olaraq «milli-demokratik» anlayışı ilə bağlı 

müəyyən bir tərifin, dəqiq təsəvvürün olmamasının nəticəsidir 

ki,  sovet  ədəbiyyatında  Azərbaycanda  «inqilabi-demokratik» 

cərəyanın  tanınmış  nümayəndələri  kimi  təqdim  olunan 

M.F.Axundzadə,  N.Nərimanov,  C.Məmmədquluzadə  və 

başqaları  hazırda  bəzi  ədəbiyyatda    milli-demokratik 

cərəyanın  təmsilçiləri  kimi  qələmə  verilirlər.  Hətta,  qeyd 

olunur  ki,  hazırda  dövlət  müstəqilliyinin  möhkəmləndirilmə-

---