MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

         

Faiq Ələkbərov              Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)

 

64 

64 

manlarının,  o  cümlədən  Azərbaycan  müsəlmanlarının  böyük 

əksəriyyəti nə qədər İslama-müsəlmanlığa bağlı olursa-olsunlar, 

nə  qədər  marksizm-leninzmə  rəğbət  göstərirlər  göstərsinlər  ilk 

növbədə,  özlərini  türk  kimi  tanıyır  və  türk  mədəniyyətinə  aid 

edirdilər.  Eyni  zamanda,  yalnız  Qafqaz  deyil,  çar  Rusiyasının 

müsəlman  əhalisinin  böyük  əksəriyyəti  də  türk-tatar  xalqları 

adlanan bir türk millətinə,  yaxud da türk irqinə aid edilirdi. Bu 

baxımdan  çar  Rusiyasında,  o  cümlədən  Qafqazda  yaşayan 

müsəlmanların  milli  azadlıq  hərəkatı  uğrunda  mübarizədə  əsas 

milli ideya olaraq türkçülüyü qəbul etmələri çox təbii idi.  

Xüsusilə  də,  din  ideyasının  heç  cürə  özünü  doğrulda, 

yəni qeyri-müəyyən «İslam birliyi» ideyasının gerçəkləşə bilmə-

yəcəyi  bir  dövrdə  Azərbaycan  milli  ideyası  kimi  türkçülüyün 

aparıcı yer tutması başa düşüləndir. Doğrudur, ilk dövrlərdə türk-

çülük də islamçılıq, «İslam birliyi» ideyası kimi ümumi xarakter 

daşımış, bəzi türk ideoloqlar bunun əsasında Turan imperiyasını 

dirçəltmək  haqqında  mülahizələr  belə  yürütmüş,  hətta  Ənvər 

paşa  kimi  hərbi  sərkərdələr  silah  gücünə  bunu  reallaşdırmağa 

çalışmışlar. Bütün bunlara baxmayaraq, fikrimizcə, türkçülük din 

ideyasından - «İslam birliyi»ndən fərqli olaraq milli ideologiya-

nın  formalaşmasında  əsas  rol  oynayaraq  Azərbaycan 

Cümhuriyyətinin yaranmasında həlledici rola malik olmuşdur. 

Əslində  burada  heç  bir  fikir  ixtilafından,  ziddiyyətdən 

söhbət  gedə  bilməz.  Milli  aydınların  əsas  məqsədi  birdir: 

müsəlman-türk  aləminin  qurtuluşu.  Bu qurtuluş  yolunda isə  bir 

qədər  fərqli  taktikaların  seçilməsi,  fərqli  mülahizələrin 

səslənməsi  təbiidir.  Digər  tərəfdən  bütün  türklər,  o  cümlədən 

müsəlman  türkləri  üçün  bir  neçə  minilliklər  din  və  millət 

(şamanlıq  və  türklük,  Göy  Tanrıçılıq  və  türklük,  islamlıq  və 

türklük  və  b.)  demək  olar  ki,  eyni  mahiyyət  daşımışdır.  Bu 

---