MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

            Faiq Ələkbərov              Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 

155 

ideyasından  çıxış  edirdilər.  Halbuki,  həmin  dövrdə  türkçülər 

və  islamçılar  milli  inqilabçılar  və  milli  ilberallardan  fərqli 

olaraq, Rusiya türklərinin, o cümlədən Azərbaycan türklərinin 

gələcəyini türk-islam dünyasının birliyində, xüsusilə Osmanlı 

Türkiyəsində  görür,  bəzən  də  Azərbaycanın  yalnız  mədəni 

deyil,  siyasi  baxımıdan  da  bu  türk-müsəlman  dövləti  ilə 

birləşməsinə işarə edirdilər.  

Bu  baxımdan  1900-1910-cu  illərdə  Azərbaycan  milli 

ideyasının  hansı  istiqamətdə  yarana  biləcəyi  ilə  bağlı  iki 

başlıca baxışın olması danılmazdır:  

1.  Tərəqqipərvər,  yəni  mütərəqqi  ruhlu  islamçılar  və 

türkçülər Azərbaycan  türklərinin nicatını  və  gələcəyini başda 

Osmanlı  Türkiyəsi  olmaqla  minimum  mənəvi-ideoloji 

xarakterli  «İslam  birliyi»,  yaxud  da  «Türk  birliyi»ndə 

görmüşlər.  Bu  baxımdan  onlar  Azərbaycan  türklərində 

milliyyət  (türkçülük-türk  birliyi)  və  dini  birlik  (islamçılıq-

islam  birliyi)  hisslərini  oyatmağa  çalışmışlar.  Onlar  hesab 

etmişlər  ki,  islam-türk  dünyası,  xüsusilə  Osmanlı  dövləti 

yeniləşərsə,  güclənərsə  bundan  Rusiya  türkləri,  o  cümlədən 

Azərbaycan  türkləri  də  qazanmış  olacaqlar.  Başqa  sözlə, 

Azərbaycan 

türklərinin 

gələcəkləri 

Rusiya 

liberal-

demokratlarının,  sosial-demokratlarının  proqramları  ilə  deyil, 

türk-islam  dünyasında,  xüsusilə  Osmanlıda  baş  verən  milli 

ruhlu hərəkatlarla bağlıdır; 

2.  Milli  inqilabçılar,  marksist-leninçilər,  o  cümlədən 

onlara  meyil  edən  «mollanəsrəddinçilər»  isə  Azərbaycan 

türklərinin  nicatını  və  gələcəyini  daha  çox  Rusiya  daxilində 

mövcud  olan  liberal-demokratik,  yaxud  da  sosial-demokratik 

cərəyanlarda  görmüşlər.  Siyasi  quruluş,  siyasi  idarəetmə  və 

başqa  məsələlərdə  fikir  ayrılıqlarını  nəzərə  almasaq,  onlar 

---