Mahsulotlarni hayot aylanish bosqichlarida metrologik ta'minlashning iqtisodiy samaradorligi

NAZORAT SAVOLLARI

• 
  1. Ishlab chiqarishning iqtisodiy samaradorligi deganda nima tushuniladi?
  
• 
  2. Aktivlar rentabelligi deganda nima tushuniladi?
  
• 
  3. Foyda qanday aniqlanadi, foydaning qanday turlari mavjud?
  
• 
  4. Mahsulotlarning umumiy rentabelligi qanday aniqlanadi?
  
• 
  5. Sotilgan mahsulotlarning rentabelligi qanday aniqlanadi?
  
• 
  6. Iqtisodiy samaradorlikni baholashning mantiqiy modeli nimani o'z ichiga oladi?
  
• 
  7. Ijtimoiy mahsulot tarkibi qanday shakllanadi?
  

ISHLAB CHIQARISHNING IQTISODIYOT SAMARALIGIGA TA'SIR ETGAN OMILLARI

Iqtisodiy samaradorlik darajasi va uning o'zgarishi tabiati korxona faoliyatining xarajatlari va natijalarini shakllantirish mexanizmlarini tavsiflovchi bir qator omillarning ta'siri bilan bog'liq. Bularga ishlab chiqarish xarajatlari, mahsulot tannarxi va narxi kabi iqtisodiy kategoriyalar kiradi.
Ushbu toifalarning darajasi ko'p jihatdan korxona foydasi va rentabelligi miqdorini, uning iqtisodiy faoliyati samaradorligini belgilaydi.
Ishlab chiqarish hajmiga ko'ra korxona xarajatlarini uch turga bo'lish mumkin:

• 
  1) uning tannarxini tashkil etuvchi mahsulot ishlab chiqarish va sotish tannarxi - joriy xarajatlar. Ular o'zlarining iqtisodiy mohiyatiga ko'ra texnik bazani kengaytirmasdan va modernizatsiya qilmasdan oddiy takror ishlab chiqarish jarayonini ta'minlaydilar;
  
• 
  2) ishlab chiqarishni kengaytirish va yangilash xarajatlari. Tannarxga kiritilmagan bu xarajatlar yirik bir martalik investitsiyalar bo'lib, maxsus moliyalashtirish manbalariga ega, xususan, cho'kish fondi, foyda, qimmatli qog'ozlar chiqarish va boshqalar;
  
• 
  3) ijtimoiy-madaniy, uy-joy-kommunal va boshqa noishlab chiqarish ehtiyojlari uchun xarajatlar. Bu xarajatlar mahsulot tannarxiga kiritilmaydi va ixtisoslashtirilgan fondlar hisobidan, asosan foyda hisobidan moliyalashtiriladi.
  

Mahsulot tannarxi C ishlab chiqarishning ijtimoiy xarajatlarining pul qismi bo'lib, mahsulot ishlab chiqarish va sotish uchun korxonaning barcha xarajatlarini o'z ichiga oladi (6.1-rasm).
Shunday qilib, C tannarx qiymati butun korxona xarajatlari bilan belgilanadi:
bu erda M - asosiy materiallar va yarim tayyor mahsulotlarning narxi; 3 - mahsulot ishlab chiqarish uchun asosiy ish haqi; 3(? _dz + to _ss ) - qo‘shimcha ish haqi 3(? _{dz ) va ijtimoiy sug‘urta badallari} yig‘indisi 3(A; _SS ); H - qo'shimcha xarajatlar, ya'ni. uskunalarni boshqarish, saqlash va saqlash xarajatlari.