Махсус таълим вазирлиги

---

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА
МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ 
 
 
 
 
 
 
 

 
 «
Машинасозлик техналогияси»
факультети

 
«Кимё» 
ФАНИДАН 

 
МАВЗУ: 
Экстракция. Сирт фаол моддалар. Абсорция
БАЖАРДИ: 
МТМИЧА 1кр Н. АБдуманнопова 

ТЕКШИРДИ: 
К.Сайдалиев
АНДИЖОН
 
 

---

 
 
 
 
 
 
EKSTRAKSIYA.SIRT FAOL MODDALAR.ABSORBSIYA.ABSORBSION 
MUVOZANAT.GETEROGEN DISPERS SISTEMALAR 
Режа 
1.
Absorbsiyaning moddiy balansi 
2.Absorberlarning tuzilishi,absorbsion muvozanat. 
3. Geterogen dispers sistemalar 
Absorbsiyaning moddiy balansi
 
Fazalar sarfini qurilmaning balandligi bo’yicha o’zgarmas deb va yutilayotgan 
gazning miqdorini nisbiy mol konsentratsiyasida qabul qilamiz. Moddiy balans 
tenglamasini chiqarish uchun absorbsiya jarayonidagi asosiy kattaliklarni 

---

quyidagicha belgilaymiz: G — inert gazning sarfi, kmol/s; Y
b
 va Y
0
 — gaz 
aralashmasidagi absorbtivning dastlabki va oxirgi konsentratsiyasi, kmol/kmol 
inert gazga nisbatan; L — absorbentning sarfi, kmol/s; x
b
 va x
0
 — absorbentning 
konsentratsiyasi, kmol/kmol. Bu holda moddiy balansning tenglamasi quyidagicha 
bo’ladi:
б
б
x
x
L
Y
Y
G
0
0
(25.3) 
Bu tenglamadan absorbentning sarfi: 
б
x
x
Y
Y
G
L
0
0
(25.4) 
Uning solishtirma sarfi esa kmol/kmol inert gazga nisbatan: 
 
б
б
x
x
Y
Y
G
L
l
0
0
(25.5) 
 Bu tenglamani quyidagicha yozish mumkin: 
б
б
x
x
l
Y
Y
0
0

(25.6)

 

Agar gaz fazasidagi tegishli komponent to’la yutilgan paytda Y
0
 = 0, yutilgan 
komponentning miqdori esa GY
b
 ni tashkil etadi. Haqiqiy yutilgan modda 
miqdorini to’la yutilish paytidagi modda miqdoriga nisbati ajratib olish darajasi 
deb ataladi: 
б
б
б
б
Y
Y
Y
GY
Y
Y
G
0
0
(25.7) 
Ish chizig`ini chizish uchun fazalarning absorberga kirishdagi (Y
b
 x
b
) va undan 
chiqishdagi tarkiblarini (Y
0
, x
0
) bilish kerak. Biroq odatda gaz va suyuqlikning 
dastlabki tarkiblari (Y
b 
x
b
 ) va ajratib olish darajasi be-rilgan bo’ladi. So’ngra 
Y
0 
ning qiymati aniqlanadi. Shunday qilib A nuqtasining o’rni belgilanadi (25.2-
rasm). Ish chizig`i AK ning holati, ya’ni K nuqta muvozanat chizig`ida joylashgan 
paytda, absorbentning sarfi minimal qiymatga ega bo’ladi: 
б
б
x
x
Y
Y
G
L
*
0
0
m in

(25.8) 
 

---

 
25.2-rasm. Absorbsiya jarayonining ish va muvozanat chiziqlari: 
1 — absorbentning sarfi Z, bo’lgandagi ish chizig`i; 
2 — absorbentningsarfi L
min
 bo’lgandagi ish chizig`i; 3 — muvozanat chizig`i 
Y*=f(x). 
Absorbentning sarfi minimal bo’lganda ish chizig`ining muvozanat chiziq bilan 
kesishgan nuqtasi K da jarayonning harakatlantiruvchi kuchi nolga teng bo’ladi. 
Absorbsiya
 
tezligi. Absorbsiya jarayonining sxemasi 25.3-rasmda ko’rsatilgan. 
Suyuq faza A oqimning asosiy massasi (yoki markazi) va yupqa chegara 
qatlamdan iborat bo’ladi. Gaz fazasi B esa suyuq chegara qatlamga tegib turgan 
yupqa chegara qatlamiga ega. 
 
25.3-rasm. Absorbsiya jarayonining sxemasi. 
 
Ushbu chegara qatlamlarda yutilayotgan komponent faqat diffuziya ta’sirida 
tarqaladi. Shunday qilib, modda o’tkazishga to’sqinlik qiladigan hamma 
qarshiliklar yupqa chegara qatlamlarda yig`ilgan bo’ladi. 
Suyuq chegara qatlamdagi modda o’tkazishga bo’lgan qarshilikni 
c
1
 gaz chegara 
qatlamdagi qarshilikni esa 
г
1
 bilan belgilab, quyidagi tenglamalarga erishamiz: 

---

с
г
y
m
K
1
1
1

 

(25.9) 
 
г
с
x
m
K
1
1
1
 
 

(25.10) 
Bu yerda 
г
 — gaz fazasidagi modda berish koeffitsienti; 
с
 — suyuq fazadagi 
modda berish koeffitsienti; m — muvozanat chizig`i qiyalik burchagining tangensi 
(yoki proporsionallik koeffitsienti). 
Modda berish koeffitsientlarining qiymatlari suyuqlik va gaz fazalari o’rtasida 
kontakt hosil qilish usuliga, gaz va suyuqlikning fizik xossalariga va ularning 
harakat tezliklariga bog`liq. Modda berish koeffitsientlarining miqdori kriterial va 
empirik tenglamalar yordamida topiladi.