Makroiqtisadiyyat Mövzu 12 Büdcə vergi siyasətinin iqtisadi proseslərə təsiri. İqtisadi artımın nəzəri modelləri

Ona görədə büdcə fəaliyyətinin iki tərəfi var:

1. 
   Əmələ gəlmiş fərqləri nəzərə almaqla dəqiqləşdirmələr aparmaq yolu
   
2. 
   Dövlət vəsaitlərinin, büdcə vergi vəsaitlərinin avtomatik olaraq kontrol rəqəmlər əsasında xərclənməsinə riayət etmək.
   

Sadəcə dövlət tərəfindən maliyyələşdirilən bütün proseslər artıq çox böyü rəqəmlərlə ifadə olunur. Məsələn, Azərbaycanın dövlət büdcəsi xərcləri qarşıdaki il üçün yəni 29 milyarddanda çox planaşdırılır. Amma gəlirləri isə 26 milyard yarım planlaşdırılıb yəni hətta 3 milyarda qədər fərq var.

Amma dövlət büdcə məhdudiyyətlərini qoyarkən məcmu tələbi 2 əsas xərcləmə istiqamətinə 1-ci növbədə diqqət yetirir:

1. 
   İsteklak xərcləri
   
2. 
   Emissiya xərcləri
   

Yəni onun cəmini AD ilə işarə eliyəndə AD = C+İ
C – İstehlak xərcləri
İ – İnvestisiyalar
Bundan əlavə, AD nin genişləşdirilmiş formulu isə belədir: AD = C+İ+G
G - Dövlətin gəlirləri

Akkelerasiya._Multiplikator'>Büdcənin balanslaşdırılması. Multiplikator və Akkelerasiya.
Multiplikator nəzəriyyəsinə görə pul başlanğıcı həmişə bütün iqtisadi göstəricilərin təkrarlanmasının başında dayanır. Yəni pul varsa, xərcləmə olacaq və onunda nəticəsi olacaq.

Akkelerasiya nəzəriyyəsinə görə isə pul varsa, istehsal və istehlakdan da yəni investisiyalardan istehlakın cəmindən çox olarsa bu zaman ictimai istehsalın genişləndirilməsinə yerdə qalan hissəni yönəltmək mümkün olurş Əvvəlcə nağd olsun, gəlirlər nağdlaşsın sonra da dövlətin əlində toplansın eyni vaxtda onların xərclənməsinə rəvac vermək olar. Ama bu zaman xərcləmək üçün nəzərdə tutulan pullar mümkün qədər çox olmalıdır hökmən. Amma mümkün qədər maksimum xərclənməldir. İS=LM bərabərliyinə nail omaq üçün maksimum xərclənməlidir. Yəni pullar dövləti kassasında qalmamalıdır, xərclənməmiş işlənməmiş dövlətin kasssaında qalmamalıdır. Və ÜDM dinamikasına dövlət pulların bir istiqamətdən başqa istiqamətə köçürülməsi. Məsələn fərz edəkki keçən ilki büdcədə pandemiya ilə əlaqədar səhiyyə müəssisəsinə xeyli əlavə pullar ayrıldı, bu ilki büdcədə isə həmin istiqamətdə pandemiya aradan qalxdı deyə, büdcə xərclərinin istiqamətini dəyişmək olar, başqa bir daha vacib olan bir istiqamətdə xərclənə bilər. Və ortaya çıxan zəruri xərclər məsələn deyəkki Qarabağ müharibəsindən sonra dağıdılmış ərazi və müəssisələrin bərpasına 1-2 il bunnan qabaq vəsait ayıra bilmirdik. Çünki onsuzda onlar işğalda idi. Amma indi isə belə zərurət ortaya çıxıb. İndi əvəzində pandemiyaya çəkilən xərclər əvəzinə o istiqamətdə çəkilən xərcləri artıra bilərik. Və yaxud ölkənin özünü ərzaq məhsulları ilə təyinatına nail olmaq üçün bu istiqamətdə artıra bilərik xərcləri. Bu hər iki büdcənin balanslaşdırılmasıdır. Yəni ölkənin iqtisadi tələblərinə uyğun olaraq onun xərcləmə istiqamətləri arasında balans yaradılması. Əgər bu dəyişiklikləri səmərəli və düzgün formada həyata keçirməsə, əlbəttəki, artımı təsdiq olunmuş büdcə xərclərinidə həmin istiqamətdə xərcliyəndən sonra çəkilən peşmançılığın faydası az olar. Hətta büdcə ilinin gedişində belə müəyyən müzakirələr aparılıb, təhlil , müzakirə edirlər təsdiq edib dəyişirlər. Məsələn tutaqki yenidən müharibə vəziyyəti əmələ gəlir. Onda biz başqa mənbələrdən kəsib hərbi istiqamətə yönəltməli olacağıq. Ölkənin əhalinin istisadi siyasi məqsədlərinə uyğu olaraq, dəyiçiklər etmək, dəqiqləşdirmələr aparmaq çox vacib məsələlərdir.
Ancaq eyni zamanda daima büdcə defisitinin, azalıb artırılmasına da yol vermək olmaz. O zaman dövlət borcu əmələ gəlir.