Makroiqtisodiyot

Dastlabki makroiqtisodiy taʼlimotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Merkantilizmdan marksizmgacha[tahrir | manbasini tahrirlash]
Karl Marx Jean-Baptiste Colbert
XV asrda tarixdagi dastlabki iqtisodiy taʼlimotlar maktabi, merkantilizm vujudga kelgan. Antoine Montchrestien de Watteville, William Stafford, Thomas Mun va Jean-Baptiste Colbert bu maktab rivojlanishiga hissa qoʻshgan olimlar hisoblanishadi. Merkantilizm maktabining maqsadi davlat aralashuvi orqali pul bilan taʼminlanganlik darajasini oshirish va toʻlov balansini qoʻllab-quvvatlash hisoblangan (eksportni oshirish va importni cheklash orqali)^[14].
XVIII asr oʻrtalarida fiziokratlar maktabi tashkil topdi (François Quesnay, Anne Robert Jacques Turgot, Victor Riqueti, marquis de Mirabeau va Pierre-Paul Le Mercier de La Rivière). Fiziokratlar keltirgan gʻoyalarda qishloq xoʻjaligining ahamiyati yuqori edi. Fiziokratizm taʼlimotiga koʻra, yer yagona ishlab chiqarish omili hisoblangan^[15]. Tableau économique nomli iqtisodiy modelda fiziokrat François Quesnay jamiyatni dehqonlar, hunarmandlar va mulkdorlarga boʻlish orqali „sof mahsulot“ paydo boʻlish sabablarini keltirib oʻtgan^[16].
XIX asrda Karl Marx va Friedrich Engels boshchiligida marksizm va marksistik siyosiy iqtisodiyot vujudga kelgan^[17]. Marx fikriga koʻra, aynan oʻz foydasini maksimallashtirishga intiluvchi firmalar iqtisodiyotdagi inqirozlarga sababchi boʻladi. Yaʼni, ular xarajatlarni kamaytirish uchun ishchilarning ish haqidan iqtisod qila boshlaydilar, bu esa firmalarning asosiy isteʼmolchilari boʻlgan ishchilar sinfining xarid qobiliyati pasayishiga olib keladi^[18]. Marksizm taʼlimoti orqali makroiqtisodiyotda qoʻshilgan qiymat, ishlab chiqarish munosabatlari, oddiy va kengaytirilgan takror ishlab chiqarish tushunchalari paydo boʻldi^[19][20].