Maks Plank. Kvant nazariyasi. Mikrodunyodagi inqilob

K
bilan belgilaymiz. Bu miqdorning ma‟lum qismi 
yutiladi. Biz bu qismni 
a
bilan belgilaymiz (
a
– yutilish koeffitsiyenti). Devor harorati 
barqaror turishi uchun, u energiya nurlatishini ham yutilishini ham bir xil intnsivlikda 
tutishi kerak. Agar biz har bir soniyada bir kvadrat metr yuza nurlatayotgan 
energiyani 
E
bilan belgilasak, quyidagicha formulaga ega bo„lamiz:
Bu esa, yuzaning nurlatgan miqor bilan teng miqdorda energiya yutishini bildiradi. 
Ya'ni, biz quyosh nuri ostida his qilganimizdek, energiya muvozanatini kuzatamiz.
Yuzaning nurlanish intensivligi 
K
ta‟rifga ko„ra muvozanat holatida bo„lib, 
shu sababli u yuza tashkil topgan moddaga bog„liq bo„lmaydi. Yuqoridagi formulani 
yana quyidagicha ko„rinishda ham yozish mumkin:
va u bizni Gustav Kirhxgof tomonidan 1860 yilda ochilgan bir fizik qonunga olib 
chiqadi: jism nurlatayogan energiyaning yutilish koeffitsiyentiga bo„linmasi jismni 
tashkil qilgan moddaga bog„liq bo„lmagan, lekin uning haroratiga ta‟sir qiladigan 
kattalikni ifodalaydi.
Kirxgof qonuniga ko„ra, jism energiyani qanchalik yaxshi nurlatsa, uni 
shunchalik yaxshi yutadi ham. Quyidagi keyingi sahifada tasvirlangan tajriba, biz 
bayon etayotgan hodisani yanada yaxshiroq bayon qiladi. Idishga qaynoq suv 
quyamiz. Avval idishning devorlaridan bir qismini yongan o„tin qorakuyasidan surtib 
qoraytiramiz. Unga qarama-qarshi qism devorni esa biror-bir akslantiruvchi qoplama 
bilan, masalan alumiy folga bilan qoplaymiz. Agar biz ikkita termometr olib, birini 
qoraytirilgan yuza yaqiniga, ikkinchisini esa, akslantiruvchi (folgali) yuza yaqiniga

---

40 
joylashtirsak, qoraytirilgan yuza yaqinidagi termometrning nisbatan yuqoriroq harorat 
ko„rsatkichini ifodalayotganini ko„rishimiz mumkin.
Xulosa ravshan: garchi yuzaning hamma qismini teng haroratga, aniqrog„i, 
idishdagi qaynoq subning haroratiga yaqin haroratga ega bo„lsa-da, qoraytirilgan yuza 
va alumin folga bilan qoplangan yuza turlicha issiqlik chiqaradi. Lekin bunda yana 
bir narsa mavjud. Uni fiziklar 
mufassal muvozanat tamoyili
deb nomlaydilar: har bir 
chastota va to„lqin uzunligi uchun, yutilgan va nurlatilgan energiya miqdori o„zaro 
teng bo„ladi. Ya'ni, jism energiyani barcha chastotalarda bir xilda yutadi va nurlatadi. 
Agar biz berilgan chastotadagi nurlanish intensivligini