Maktabgacha pedag

Mashg'ulotning tuzilishi: Mashg'ulot quyidagi tuzilishga ega: bolalarni uyushtirish, asosiy qism, yakunlovchi qism.
Bolalar mashg'ulotga qiziqib qatnashishlari va unda faol ishtirok etishlari uchun uning mazmuni va metodikasi puxta o'ylanib olinishi kerak. Bolalar o'quv faoliyatini qanchalik pux­ta egallab olsalar, tarbiyachini e’tibor bilan tinglab, o'yindan mashg'ulotga osonlik bilan o'tadilar.
Bolalarni uyushtirish. Tarbiyachi bolalarni yig'ib, ularn­ing mashg'ulotga tayyorligini tekshiradi: tashqi ko'rinishi, joy-joyiga to'g'ri o'tirishganligi, diqqatini to'plaganini sinab ko'radi.
Mashg'ulot muvaffaqiyatli o'tishi uchun bolalar oldi- da turgan faoliyatga qiziqish uyg'otishi, buning uchun bo-


170

lalarning yoshi, qiziqishi, faoliyatiga mos har xil usullarni qo'llashi kerak.

Kichik guruh bolalarida mashg'ulotga qiziqish uyg'otish uchun bolalarni qiziqtiradigan mazmundagi, kutilmagan, topishmoqli usullardan foydalanadi. «Quloq solinglar-chi, kimdir eshik qoqyapti! Bu qo'g'irchoq biznikiga mehmon- ga kelibdi», - deb mashg'ulotni boshlash mumkin. Bolalar­ning narsalar va ularning nimaga ishlatilishi to'g'risidagi tasavvurini tartibga soluvchi mashg'ulot mana shunday boshlanadi.
Katta guruhlarda qanday mashg'ulot boiishini tar­biyachi bolalarga oldindan aytib qo'yadi. Bu bolalarning boiajak mashg'ulotga qiziqishini orttiradi. Masalan, mus- taqillik maydoniga ekskursiyaga borishni bolalarga bir hafta oldin aytib o'tadi va ularga rasmlarni ko'rishni, ota- onasi bilan sayr qilganda nimalarni ko'rganini eslashni taklif etadi. Bolalar bu kunni zo'r qiziqish bilan kutishadi.
Katta va tayyorlovguruhlaridagi bolalar mashg'ulotning zarurligi va majburiyligini tushunishlari, unga ongli ra- vishda tayyorlanishlari zarur.
Asosiy qism. Mashg'ulotda bolalarga yangi bilim berila­di, topshiriqni bajarish yuzasidan yoi-yo'riq ko'rsatiladi, qiynalgan bolalarga yordam beriladi. Bolalar bilan bo'ladigan jamoachilik munosabatlari alohida munosabat bilan qo'shib olib boriladi. Topshiriqni bajarishni hamma bolalar uddalay olishlari uchun tarbiyachi har xil metod va usullarni qoilaydi.
Mashg'ulotning boshlanishidanoq bolalarning diqqa- tini tashkil eta bilish kerak. Bu bolalar oldiga qo'yilgan aqliy vazifaga bog'liq. Bolalarga qanday ishlar olib bo­rish zarurligi ko'rsatiladi va tushuntiriladi, ularni ayrim bolalarga alohida takrorlash shart emas, balki hamma bolalarni e'tibor bilan eshitib o'tirishga o'rgatish kerak, zarurat tug'ilsagina takrorlash mumkin.


171




Bog'chadagi bolalar o'qish, yozishni bilmaganlari uchun o'tilgan materialni qaytarib mustahkamlay olmaydilar, shuning uchun bolalarga berilgan bilimni mustahkamlash uchun tarbiyachi takrorlash va mashq qildirish usullari- dan foydalanadi. Mexanik qaytarish, yodlatishdan qoch- ish kerak, chunki anglab olinmagan material tezda esdan chiqadi,
Qaytarish, mashq qildirishda tarbiyachi fikrlarni to'ldirib, tartibga solib boradi, bu bolalarda bilimga qizi­qish uyg'otadi va shu narsa to'g'risidagi tasavvur va tu- shunchalarini chuqurlashtiradi. Mashg'ulotni dastur maqsadi va bolalar yoshiga qarab mustahkamlashning har xil usullari qo'llaniladi.
Bolalar o'zlashtirib olishi va javob qilishi kerak bo'lgan material so'z orqali amalga oshiriladi. Shuning uchun u yo­ki bu ishni bajarishda bolalardan uni qanday amalga oshir- moqchi ekanini so'z bilan tushuntirib berish talab etiladi (masalan, son-sanoqga o'rgatishda, qurish-yasashda, rasm chizganda qanday qilishi, qanday tartib bilan bajarishi, buning uchun qanday materialdan foydalanishni tushun­tirib berishi talab etiladi).
Mustahkamlash jarayonida didaktik material bilan ba- jariladigan mashq aqliy vazifani o'z ichiga olsa, bolalarda mustaqillikni tarbiyalashda katta ahamiyatga ega bo'ladi.
Masalan, son-sanoq mashg'ulotida bolalar sanash ma­terial bilan o'zlari mashqlarni mustaqil bajarishadi: tarbi- yachining topshirig'iga qarab narsalar sonini kamaytiri- shadi yoki ko'paytirishadi. Buning uchun o'yinchoqlardan ham foydalanish mumkin.
Mashg'ulot davomida pedagog hamma bolalar faol qat- nashishini va ishni o'z vaqtida puxta amalga oshirishlarini nazorat qilib boradi. Agar mashg'ulot yakka tartibda olib boriladigan bo'lsa (rasm, loy va plastilindan narsalar ya­sash, qurish-yasash, konstruksiyalash), bolalar ishni har


172




xil vaqtda bajarganliklari uchun tarbiyachi mashg'ulot tu- gashiga bir necha daqiqa qolganda mashg'ulotni tugatish kerakligi to'g'risida ularni ogohlantiradi.
Mashg'ulotni tugatayotib, tarbiyachi o'tkazilgan mashg'ulotga yakun yasaydi: bajarilgan ishni bolalar bi­lan birgalikda baholaydi, bolalarning mashg'ulotda qat- nashganini gapiradi, ba'zan kelgusi mashg'ulotda nimalar o'tishlarini aytadi.
Bolalarning o'quv faoliyatini yaxshi egallab olishlari ular bilimini to'g'ri baholashga bog'liq.
Qo'yilgan vazifaning bajarilishiga qarab baho berili- shi kerak. Bolaning ishini to'g'ri baholab, «to'g'ri» yo­ki «noto'g'ri» deyish bola uchun oddiy maqtovdan ancha qimmatlidir.
Ish qanchalik yaxshi tahlil qilinsa, u bolaning kelgusida ishini tuzatib olishiga yaxshiroq imkoniyat yaratadi.
Mashg'ulotdan keyin tarbiyachi bolalarni o'yinga tak­lif etadi, boshqa mashg'ulot boimasa, sayrga tayyorlani- shadi.
Mashg'ulotda tarbiyachining bolalarga qo'yadigan ta- labi ularning yoshi va imkoniyatlariga mos bo'lishi kerak. Birinchi kichik guruh bolalarini ikkiga bo'lib mashg'ulot o'tiladi. Tarbiyachi birinchi guruh bolalari bilan mashg'ulot o'tkazganda ikkinchi guruh bolalariga enaga qarab tura- di. Tarbiyachi mashg'ulot paytida hamma bolalarning faol qatnashishlariga harakat qiladi: savolga to'g'ri javob ber- ishlarini, tayyorlanishi kerak boigan jihozlar, bolalar bi­lan olib boriladigan dastlabki ishlar (agar bunga zarurat boisa), mashg'ulotning borishi va tarbiyachi foydalana- digan metodik usullar ko'rsatiladi. Mashg'ulot jarayoni­ni bayon etib yozishda mashg'ulotning boshi va oxirida (yakun chiqarish va keyingi faoliyat turiga o'tishda) bo­lalarni uyushtirishni alohida ajratib ko'rsatish kerak.
Mashg'ulot muvaffaqiyatli o'tishi uchun jihozlarni o'z vaqtida tayyorlash zarur. Ularni tanlash mashg'ulotning


173

mazmuniga va tarbiyachi belgilagan metodik usullarga bog'liq.

Odatda metodika kabinetida «MTMda ta’lim-tarbi­ya dasturi»ning hamma bo'limlari bo'yicha metodik qo'llanmalar bo'ladi. Yetishmaganini tarbiyachi o'zi tay- yorlaydi, ba'zan bu ishga katta va tayyorlov guruhlari bo- lalarini jalb etadi. Mashg'ulot uchun kerakli materiallar- ni bir kun ilgari tayyorlaydi, uning buzuq emasligini, di­daktik materiallar hamma bolalar uchun yetarli ekanligi- ni tekshiradi.
Agar tarbiyachi ekskursiya o'tkazadigan bo'lsa, u old- indan ekskursiya o'tkaziladigan joyga borib kelishi, kuza­tish uchun obyekt tanlashi, bolalarni qanday joylashtirish- ni o'ylab qo'yishi, eng yaqin va xavfsiz marshrutni tanlashi kerak. Mayda sanoqmateriali, rasm mashg'uloti,applikatsi- ya, qurish-yasash uchun materiallar, she'r, ertak matnlari oldindan tayyorlab qo'yiladi. Ba'zi mashg'ulotlarga tay- yorgarlik ancha oldin boshlanadi. Masalan, kichik guruh bolalariga ekish yoki ko'chat o'tkazishga qiziqish uyg'otish uchun ularga ko'karib turgan o'simlikni ko'rsatish kerak. Buning uchun uni avval yetishtirish zarur.
Navbatchilar mashg'ulotga kerakli jihozlarni tayyorlay- dilar, stol, stullarni qulay qilib joylashtiradilar, qo'llanma va, materiallarni qo'yib chiqadilar. Jismoniy tarbiya va mu­siqa mashg'ulotlaridan oldin bolalar poyabzalni almashti- radilar, sport formasini kiyadilar.