Mаktаbgаchа tа’lim vа bоshlаng’ich tа’lim fаkulteti mаktаbgаchа tа’lim metоdikаsi kаfedrаsi

1.5. Multimedia texnologiyasining pedagogik-psixologik jihatlari va o’ziga xos xususiyatlari

Maktabgacha tarbiya pedagogikasi pedagogika fanining muhim sohasi bo’lib,

tarbiyaning yosh bilan boglik bo’lgan jihatlarini ochib beradi. Maktabgacha
tarbiya pedagogikasi maxsus va yosh pedagogikasi bilan umumiy ilmiy-nazariy
asoslarga ega. Maktabgacha tarbiya pedagogikasi ma’lum bir darajada MTMning
ta’lim-tarbiya jarayonini amalga oshirishga karatilgan bulib, olimlar, pedagoglar,
tadk;ik;otchilarning ishlari natijasida shakllandi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim va tarbiya berish bilish nazariyasiga
asoslanadi, jumladan, uning "jonli mushohadadan abstrakt tafakkurga va undan
amaliyotga" degan qonunini MTMning kompyuterli ta’lim jarayoniga ham
qo’llash mumkin. Jonli mushohada MTM tarbiyalanuvchilariga namoyish
qilinadigan vositalarga didaktik materiallar, harflar, rasmlar, chizmalar kabilarni
kiritish mumkin. Ulardan ta’lim-tarbiya jarayonida foydalanish bolalarga turlicha
psixologik ta’sir ko’rsatadi. Masalan, qog’ozda yozilgan yoki kartondan kesib
tayyorlangan "A" harfi tarbiyalanuvchilarga ko’rsatilsa (statik holat), ularga
ma’lum bir psixologik ta’sir etadi, monitor ekranida animasiyadan foydalanilgan,
multimedia texnologiyasi asosida "A" harfi ko’rsatilsa (dinamik holat),
tarbiyalanuvchilarga sodda ko’rinishda psixologik ta’sir etadi. Shuningdek,
bolalarga qog’ozda chizilgan archa rasmi ko’rsatilsa (statik holat), ularga oddiy
psixologik ta’sir etadi, agar monitor ekranida animasiya bilan berilgan
(harakatlangan va jilolanib turgan) multimediali rasm ko’rsatilsa, ularga kengrok
ko’rinishda psixologik ta’sir (samarali) etadi.
Tarbiyalanuvchi monitor ekranida ko’rgan (kuzatgan) obyektlari to’g’risida
ma’lum bir fikr yurita boshlaydi. Yosh bolalarning elementar matematik
tushunchalar bo’yicha fikrlashini shakllantirish masalalari ko’pgina metodik
adabiyotlarda, qo’llanmalarda tahlil etilgan. Masalan, M.Jumayev va
L.S.Vыgotskiylar fikrlashning rivojlanish muammosini o’rganib, dastlab
matematik tushunchalarni shakllantirishni ilgari suradilar. Bunda, ular bolalarda
matematik tushunchalarni shakllantirish uchun eng qo’lay sharoitlarni topish
lozimligini ta’kidlaydilar. L.S.Vыgotskiy fikricha, bola tasavvurining rivojlanishi
bilimlarni o’zlashtirish jarayonisiz o’tmaydi, faqat o’quv axborotlar to’plami
(bilish, bilim) bolalarning fikrlashini harakatlantiradi va rivojlantiradi.
MTMlarida yuqoridagi fikrdan kelib chiqib, "jonli kuzatish" bolalarning
fikrlashini rivojlanishiga olib keladi. Masalan, multimediali slaydlarda predmetlar
turli (biri oq, biri qizil, biri yashil) ranglarda beriladi. Yosh bolalar monitor
ekranida ularni ko’rishi bilanoq - ranglar to’g’risida fikr yurita boshlaydilar.
Bola bilish nazariyasining "abstrakt tafakkur" bosqichida monitor ekranida
ko’rgan materiallariga e’tibor qaratadi, mulohaza yurita boshlaydi va fikrlaydi.
"Jonli kuzatish", "abstrakt tafakkur"dan keyingi bosqich "amaliyotga tatbiq
etish"dan iborat. Kompyuterli ta’limni amaliyotga tatbiq etish, MTM
tarbiyalanuvchilari tomonidan o’rganiladigan materiallarni kompyuterda
bajartirilishi hamda texnika va ishlab chiqarishda tatbig’i asosida amalga
oshiriladi.
Multimediali kompyuter texnologiyasi MTMlari ta’lim-tarbiya jarayoniga
tatbiq etilayotganligiga ko’p vaqt bo’lmaganligi sababli, hozirgi kunda uning
pedagogik-psixologik jihatlari, tamoyillari va o’ziga xos xususiyatlarini tahlil etish
muhim ahamiyat kasb etadi