Maktub epistolyar janr namunasi sifatida

JOURNAL OF NEW CENTURY INNOVATIONS 
http://www.newjournal.org/ 

Volume–32_Issue-1_Iyul_2023 
179 
shular jumlasidan. XIX asrda epistolyar adabiyot tarixiy hikoya, oilaviy xronika tarzida 
rivoj topdi. I.S.Turgenov “Faust”, F.Dostoevskiy “Faqir kishilar” shular jumlasidan. 
XX asrda, ayniqsa, Ikkinchi jahon urushi yillarida epistolyar janr muhim ahamiyat kasb 
etgan. 
 
Sharq adabiyotida XIX-XX asrlarda yashab ijod qilgan Hamza Hakimzoda 
Niyoziy, Muqimiy, Zavqiy, Furqatlarning bir-birlariga yozgan she’riy maktublari bu 
janrga tegishli badiiyatning betakror namunalari hisoblanadi.
Hozirgi o‘zbek adabiyotida ushbu shakldan Odil Yoqubov, O‘tkir Hoshimov, 
Abduqahhor Ibrohimov kabi yozuvchilar unumli foydalandilar. Abduqahhor 
Ibrohimovning “Uyqu kelmas kechalar” nomli romani boshidan oxirigacha Faxri 
Kamolning sevgilisi Yoqutxonga yo‘llagan xatlaridan iborat. Shuningdek, shoir Iqbol 
Mirzoning nasrdagi ilk ijod namunasi bo‘lgan “Bonu” romani ham bosh qahramon 
Bonuning shoirga yozgan maktublaridan iborat.
Hozirgi paytda epistolyar 
adabiyotning she’riy maktublar, murojaatnoma, ochiq xat (asosan, adabiy 
tanqidchilikda) kabi shakllari ham mavjud. 
Epistolyar janr hikoyaga bir qadar o‘xshash bo‘lib, o‘quvchiga yozishmalar 
shaklida taqdim etilishi bilan ajralib turadigan adabiy asar janridir. Epistolyar janr bilan 
kundalik yozuvlar bir-biridan farq qiladi. Epistolyar janrda adresat va xat oluvchining 
majburiy ishtiroki bo‘lishi kerak. Kundalik yozuvlari uchun esa bu umuman odatiy 
emas. Andre Mourois “Notanish kishiga maktublar” kitobida xayoliy o‘quvchiga 
haftada bir marta u bilan ayolni qiziqtirgan mavzularda suhbatlashish uchun xat 
yozishni o‘z zimmasiga oldi. Buning uchun ayol bo‘lishi kerak edi. Bunga o‘xshash
xatlardan yana biri Chadayevning “Falsafiy maktubi”
6
hisoblanadi.
Bunday xatlarni 
epistolyar janr va kundalik yozuvlarining o‘rtasida turuvchi hodisa sifatida baholash 
mumkin. 
Epistolyar janr bugungi kunda soddalashtirilgan shaklda bo‘lsa-da barhayot 
tarzda davom etib kelmoqda. Zamonaviy epistolyar janrning o‘ziga xos xususiyati 
uning o‘ta soddaligi va badiiy minimalizmida. Epistolyar aloqada ishbilarmonlik, 
jurnalistik, 
do‘st bilan yaxshi munosabatda bo‘lish
xususiyatlari bo‘rtib turishi 
mumkin. Maktubning asosiy vazifasi bu - ma’lumotni qabul qiluvchiga yetkazish.
Bugungi kunda ushbu janrga asoslangan mualliflik asarlari juda oz.
7
Maktublar mazmunidan xat egasining hayoti, faoliyati, fe’l-atvoriga xos 
belgilarni topish mumkin. Xatlar hamisha tarixiy faktlarni aks ettiruvchi manba 
sifatida xizmat qilavermaydi. Balki xat egasining ko‘proq maktub yozayotgan 
daqiqalardagi holatini, ruhiyatini belgilaydi. Maktublar kishiga hayotiy tajriba 
orttirishda, hayotda javob topolmagan savollariga javob topishda ko‘maklashadi.
8 
Maktublar tarix sahifalarini jonlantirishda, fikr yuritilayotgan shaxsga oid 
6.Qo’chqorova M. Maktublar- qalb ko’zgusi./ Jahon adabiyoti. 2009, 11-son. – B. 58.
7. Shu manba. – B. 59.
8. Ibrohimova R. Epistolyar janr eskirdimi?/ O’zbekiston adabiyoti va san’ati. 2007, 10-son. – B. 68.

---