“maliYYƏ” fənnindən mühazirə mətnləri

İdаrəеtmə  оbyеkti  kimi  pul  gəlirlərinin  və  yığımlаrının  fоrmаlаşmаsı  və  оnlаrın 
təsərrüfаt  subyеktləri  və  dövlət  tərəfindən  istifаdəsi  ilə  əlаqədаr  оlаn  müхtəlif  mаliyyə 
münаsibətləri  çıхış  еdir.  Mаliyyə  münаsibətlərinin  təsnifаtınа  uyğun  оlаrаq,  idаrəеtmə 
оbyеkti оnlаrın sаhəsinə görə-təşkilаtlаrın, müəssisələrin mаliyyəsi, sığоrtа münаsibətləri, 
dövlət mаliyyəsi, еv təsərrüfаtlаrının mаliyyəsi kimi müхtəlif qruplаrа аyrılır.  
İdаrəеtmə  subyеkti  idаrəеtməni  həyаtа  kеçirən  təşkilаti  struktur  hеsаb  еdilir. 
Bunlаrа  müəssisələrin  mаliyyə  şöbələri,  sığоrtа  оrqаnlаrı,  vеrgi  idаrələri  аiddir. 
Idаrəеtməni həyаtа kеçirən təşkilаti strukturlаrın məcmuu mаliyyə аppаrаtı hеsаb еdilir.  
İdаrəеtmə subyеktləri mаlyyə münаsibətlərinin hər bir sаhəsində və hər bir həlqəsində 
mаliyyəyə  məqsədyönlü  təsirin  spеsifik  mеtоdlаrındаn  istifаdə  еdirlər.  Еyni  zаmаndа 
оnlаrа idаrəеtmənin vаhid mеtоd və üsullаrı dа məхsusdur.  
Mаliyyənin  idаrə  еidlməsində  plаnlаşdırmа,  оpеrаtiv  idаrəеtmə  və  nəzаrət  kimi 
mеtоdlar dа tətbiq еdilir.  Bu idarəetmə hər bir ölkənin özünəməxsus xüsusiyyətləri nəzərə 
alınaraq aparılır. Həmin xüsusiyyətlərə uyğun olaraq idarəetmə orqanları yaradılır.  
AR-da  maliyyənin  idarə  edilməsini  ali  qanunverici  hakimiyyət-Milli  Məclis  həyata 
keşirir. Burada Dövlət Büdcəsinə baxılması, təsdiqi və icrası işləri aparılır; həmçinin vergi, 
rüsum, məcburi tədiyyə haqqında qanunlara baxılır və s.  
Maliyyə  hüququ  dövlət  hakimiyyət  və  yerli  özünüidarəetmə  orqanlarının,  təsərrüfat 
subyektlərinin  onlara  həvalə  edilmiş  funksiya  və  vəzifələrinin  yerinə  yetirilməsi  üçün 
zəruri  olan  pul  vəsaiti  fondlarının  yaradılması,  bölgüsü  və  istifadəsi  prosesində  yaranan 
münasibətləri  tənzimləyən  hüquqi  normaların  məcmusunu  ifadə  edir.  Maliyyə  hüququ  2 
sahəyə  ayrılır:  ictimai  və  xüsusi  təsərrüfat  maliyyə  hüququ.  Ictimai  maliyyə  hüququ 
aşağıdakı  sahələrdən  ibarətdir:  valyuta  hüququ,  pul  sisteminin  hüquqi  əsasları,  büdcə 
hüququ, gömrük hüququ, vergi hüququ və s.  
İctimai maliyyə hüququ məcburi xarakter daşıyır. Onun yerinə yetirilmədiyi hallarda 
həmin orqanlar maliyyə, inzibati və cinayət məsuliyyəti daşıyırlar.  
Xüsusi  təsərrüfat  maliyyə  hüququ-təşkilatların  və  ev  təsərrüfatlarının  maliyyə 
resursları  və  gəlirlərinin  formalaşması  və  istifadəsi  sahəsində  müəyyən  hüquq 
münasibətlərini,  müxtəlif  mülkiyyət  formalı  müəssisələrin  maliyyə  münasibətlərinin 
əsaslarını,  onları  idarə  edən  orqanların  səlahiyyətlərini,  ailə  maliyyə  münasibətlərinin 

---

25 
 
 
 
əsaslarını və s. nizama salır.  
Maliyyə  hüququ  normaları  ilə  tənzimlənən  maliyyə  münasibətləri  aşağıdakı  kimi 
qruplaşdırılır:  pul  vəsaiti  fondlarının  formalaşması  ilə  əlaqədar  yaranan  münasibətlər; 
dövlətin maliyyə resurslarının bölüşdürülməsi ilə əlaqədar yaranan münasibətlər; maliyyə 
ehtiyatlarından istifadə olunması ilə əlaqədar yaranan münasibətlər.  
Maliyyənin  idarə  edilməsi  prosesinin  maliyyə  hüququ  təminatı  hüquqi  aktlar 
formasında həyata keçirilir ki, bu da özündə maliyyə hüquq normalarını əks etdirir.   
Maliyyənin idarəedilməsinin əsasını Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası təşkil edir. 
Konstitusiya  dövlətin  maliyyə  fəaliyyətinin  hüquqi  əsaslarını  müəyyən  edir.    AR“Büdcə 
sistemi haqqında” 02 iyul 2002-ci il Qanunu büdcə sisteminin fəaliyyəti prosesində yaranan 
maliyyə münasibətlərini, büdcə sistemi və büdcədənkənar fondların gəlirlərinin formalaşması 
və  onların  vəsaitlərinin  xərclənməsi,  büdcə  presesinin  həyata  keçirilməsi  və  büdcə 
qanunvericiliyinin pozulmasına görə tədbirlər tətbiq edilməsini tənzimləyir.  
AR Vergi Məcəlləsinin normaları vergi və rüsumların müəyyən edilməsi və tutulması, 
vergi  nəzarəti  münasibətlərini  və  vergi  qanunvericiliyinin  pozulmasına  görə  məsuliyyəti 
tənzimləyir.  Maliyyə  münasibətlərinin  idarə  edilməsi  sahəsində  tətbiq  edilən  maliyyə 
hüquqi  aktlar  aşağıdakılardır:  “Dövlət  büdcəsi  haqqında”  qanun,  “Büdcədənkənar  dövlət 
fondları haqqında” qanun, “Valyuta tənzimi” (21 oktyabr 1994), “Sosial sığorta haqqında” 
(18.02.1997),  “Dövlət  borcu  haqqında”  (22.05.2007),  “Sığorta  fəaliyyəti  haqqında” 
(25.12.2007) qanunları.