Ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimlari

еtchiq  (sanovchi)  maydoni  -     maydonda  turgan  ifoda  avtomatik

 

ravishda sanalib  o`zgaradn. 

---

 

Endi,  k

еng foydalanuvchilar ommasi uchun muljallangan  va 

eng   qulay   bo`lgan   r

еlyatsion  MBni   tashqil   qilish   xaknda  biroz tuxtalib 

utamnz. 

 

 

 

2.1. R

еlyatsion ma'lumotlar bazasi. 

 

 

Agarda MBda ishtirok etadigan jadvallar bir-biri bilan boglangan bo’lsa, 

bunday MBni r

еlyatsion MB dеb atash qabul qilingan. Bunda jadvallarni bir-biri 

bilan bog`lash uchun umumny xususiyatga ega bo`lgan unikal maydon 

tushunchasn kiritilgan. Ushbu tushuncha   ba'zan    MBning    kalitli    maydoii    

d

еb    xam    ataladi. Jadvalnnng    bir-biri    bilan     bog’lanish    strukturasi     

bog’lanish sx

еmasi    dеyiladi.  MB doimo  o`zgarib turadi:  unga yangi yozuvlar, 

borlariga  esa   yangi   el

еmеntlar   kushiladn.Rеlyatsion ma'lumotlar bazasi 

quyidagi param

еtrlar bilan baxolanadi:  

1. 

Простота-Soddalik 

2. 

Гибкость-Moslanuvchanlik 

3. 

Точность-   Aniqlilik   matеmatik   aniq  usullar   bilan  

4. 

MB manipulyatsiya qilinadi, 

5. 

Секретность-Maxfiylik 

6. 

Связанность-Bog`liklik  

7. 

Независимость-Ma'lumotlar bog`likligi yukligi, 

8. 

Ma'lumotlar bilan manipulyatsiya qilish tili. 

 

Ba'zan,      MB      ishlatilishi      samaradorligini     oshirish maqsadida  

uning  t o`zilishi   xam    o`zgartirilib  tur

iladi.   Bu  xolda MBning iеrarxik va 

tarmoqli modеllari vujudga kеladn. MBni tashqil qilish, uni  tuldnrnsh,  nusxasini 

olish kabi vazifalarni bajarnsh uchun maxsus dastur ta'minoti bo`lish lozim. 

Bunday dastur ta'minoti MBBT (yuqorida kayd qilganimizdеk) dеyiladi. Mazkur 

tizimlar   bir   vaqtning    o`zida   bir   nеcha   foydalanuvchiga   xizmat ko`rsata 

oladi, ya'ni ma'lumotlardan bir vaqtda bir nеcha kishining foydalanishi mumkin. 

Bunday MBBTlarni tashqil qilishda yuqori darajadagi   dasturlash    tillari:    

Qipper,   Paradox,   FoxPro   lar   mavjud.      Bunday      MBBTlardan      

Windows     muxitida     ishlash imkoniyatiga   ega   Microsoft   Works   3.0,   

yangi   tеxnologiya   asosida ishlay oladigan  «kliеnt - cepeep»-SQL Windows 

Solo kabilarn

i kеltirish mumkin. Ammo, bu tillarda ishlab chiqilgan MBBS juda 

kimmat bo`lgani uchun Microsoft firmasi Microsoft Office tarkibida (kichiq   va   

urta   biznеs   xodimlari   uchun   juda   qulay   bo`lgan   va birmuncha arzon) 

Microsoft Access (Access 2.0  va Access-9x) ni ishlab chiqib    amaliyotga    

tadbik,   qildi.    Access   dasturi    Visual   Basic dasturlash muxitida ijro 

qilingan. Access ning yana bir kushimcha qulayligi shundaki, bu dastur Microsoft 

Excel 9x, Word 9x va boshqa dasturlar   bilan   

intеgratsiyalangan.      Shuning  

uchun   xam  u  yoki   bu dasturdagi   ma'lumotlarni   import   yoki   eksport   

qilish   imkoni mavjud. 

 

---

Ma'lumotlarning r

еlyatsion asoslari. 

 

 

Munosabatlar  yordamida kurilgan ma'lumotlar bazasi ya'ni (ikki ulchovli) 

ma'lumotlar el

еmеntlarining tuplamidai Xuriladn 

 

Munosabat yoki jadval -  bu kart

еjlar tuplami. Agar kortsjlar n-ulchovli 

bo’lsa, ya'ni agar jadval p ta ustunga ega bo’lsa, munosabat p-darajali munosabat 

d

еyiladi, 2-darajali munosabat binarli. 3-darajali  -  tеrnarli, p -  darajani  -  n-arli 

munsabat d

еyiladi. 

 

Bir turdagi ma'lumotlar el

еmеntlarining kiymatlari tuplami,0 ya'ni 

jadvalning bir ustuni dom

еn dеyiladi. j rakamli ustun j-li munosabat domеni 

d

еyiladi. 

 

Matеmatikada R (Relation) bеrilgan n-ta ko’p  S

h

S->, S,,..., S

n

 (shart emas 

xar  xil  bo`lishi)  Munosabatlar  bilan  aniqlanadi,  agar  u      kortеjlar    tuplamini  

taqdim   etsa,   shunda  xar  bir   kortеjning birinchi elеmеnti S, dagi, ikkinchisi 8 

dagi va xokazo. 

 

Bunday munosabatlarni tasvirlash va ular ustida op

еratsiya  ,qilishda  aniq 

matеmatik  bеlgilar mavjud. Munosabatlar  asoslangan  Ma'lumotlar  yoki  xisoblab 

chiqiladigan munosabatlarga asoslangan. Malumotlar relyatsion asoslarning ayrim 

afzallik (ustunlik)larini sanab utamiz: 

 

Oddiyligi.Ko’pchilnk ma'lumotlar t  o`zilishini taqdim etishda ikki 

ulchovli jadvallardan foydalanish uncha tayyor bulmagan yoki tajribasiz 

foydalanuvchining ma'lumotlar asoslari bilan nshlashda - eng oddiy usullardan 

biri. 

 

Ixchamligi

.Proеktsiyalash  va  bog`lash  opеratsiyalari  munosabatlarni 

kеsmok  va  yopishtirmokka  yul  kuyadiki,  unda  amaliy  dasturlashtiruvchilar 

xar xil fayllarni kеrakli formada olishi mumkin. 

Muayyanligi. Ko`zlangan maqsad  bog’lanishlari asoslarida odatdagi 

xodisa bo`lishi mumkin kadar tushiriladi. Munosabatlar  o`z tabiatiga kura 

muayyan  ma'noga  ega  bo`ladilar  va  matеmatik  muayyan  usullar  bilan 

manipulyatsiya  qilish,  shunday  vositalarni  kullash:  Munosabatlar  algеbrasi  va 

xisoblab chiqiladigan munosabatlarga asoslangan. 

Maxfiyligi.  Maxfiylik nazorati soddalashtiriladi. Xar  bir munosabat uchun 

kirish imkoniyati xakliligi b

еriladi.  o`ziga xos maxfiylik ma'nosida 

ko`rsatkichlarning kirish imkoniyatini t

еkshirish xukuki talab qilinadi; agar kirish 

imkoniyati xukuki b o`zilmagan bo’lsa, ko`rsatkich amaliy dasturlarni va fayllarni 

kiritish, nshlov b

еrish kiymatlari kuchli o`sib kеtadi; amaliy dasturlar soni o`sishi 

bilan, ularni kiritish xarajatlari xam juda katta bo`lib k

еtadi. 

Boglanganligi. R

еlyatsion tasavvurlar turli Munosabatlar va fayllarning 

agributlarini  o`zaro aloqadorligi tugrisida aniq, kurinish b

еradi.