Maǵlıwmatlar bazasınıń maqseti, wazıypası hám onıń úsh basqıshlı arxitekturası

Xızmetker ID	Ism	Fam	Perz1 atı	Perz2 atı	Perz3 atı	F1_t_k	F2_t_k
F3_t_k
1001	Jane	Doe	Masu	Sam		1/1/92	5/15/94
1002	John	Doe	Mary,	Sam		2/2/92,	5/10/94
1003	Jane	Smith	John,	Pat	Lee	10/5/94	10/12/90	6/6/96
1004	John	Smith	Michael			7/4/96
1005	Jane	Jones	Edward	Martha		10/21/95	10/15/89

Joqarıda keltirilgen tablica birinshi normal forma talapların qanaatlandıradı. Biraq onda bir qatar problemalar payda bolǵan.

• 
  Tablicada hár-bir xızmetker ushın tekte úsh perzent penen shegaralanǵan. onda xızmetkerdiń 4-perzenti haqqında maǵlıwmat saqlaw imkaniyatı joq.
  
• 
  Personallardıń perzenti úshten kem bolǵan personallarda tablicanıń kópshilik bólimi bos qaladı.
  
• 
  Konkret perzentti izlew ámeli quramalasadı.
  

Tuwrı usıl. Ekinshi usılda baslanǵısh tablicadaǵı qandayda atribut yamasa atributlar gilt sıpatında belgilenedi, keyin tákirarlanıwshı toparlar usı tablicadan ajıratılıp óz aldına tablicaǵa ótkiziledi. Bunda tákirarlanıwshı topardaǵı hár-bir mánis gilt nusqası menen birge jańa tablicaǵa ótkiziledi. Jańa tablicaǵa ótkiziw hár-bir tákirarlanıwshı topar ushın orınlanadı. Eger jaratılǵan tablicada da tákirarlanıwshı toparlar bar bolsa, olar ushın da durıs yamasa durıs emes usıl qollanıladı.
Keltirilgen mısalda perzent atları hám tuwılǵan kúnleri haqqındaǵı maǵlıwmatlar jańa tablicaǵa ótkiziledi.

Personallar Xızmetker_ID Atı Fam 1001 Jane Doe 1002 John Doe 1003 Jane Smith 1004 John Smith 1005 Jane Jones

Perzent Xızmetker_ID Ism Tuw_jıl 1001 Masu 1/1/92 1001 Sam 5/15/94 1002 Mary 2/2/92 1002 Sam 5/10/94 1003 John 10/5/94 1003 Pat 10/12/90 1003 Lee 6/6/96 1003 Masu 8/21/9 1004 Michael 7/4/96 1005 Edward 10/21/95 1005 Martha 10/15/89

Birinshi normal formaǵa bolǵan talaplar tómendegilerden ibarat:

1. 
   Berilgen baslanǵısh qatnas súwretlengen relyatsion tablicanıń hár-bir atributınıń mánisi atomar bolıwı kerek. YAǵnıy bul mánis relyatsion (qatnas) bolıwı múmkin emes;
   
2. 
   baslanǵısh qatnas maǵlıwmatlar arqalı – yaǵnıy relyatsion tablica hám oǵan tiyisli bolǵan maǵlıwmatlar bazasınıń pútinlik shártleri arqalı ańlatıladı. Atap aytqanda bul tómendegilerdi bildiredi:
   

• 
  tablicada bir qatarlar (kortejler, jazıwlar) joq;
  
• 
  hár-bir baǵana tablicada atribut atı menen atalǵan hám atributtıń usı mánislerinen ibarat boladı;
  
• 
  hár-bir atribut málim domen (maǵlıwmatlardı abstrakt tipi) menen baylanısqan;
  

3. 
   eger relyatsion qatnasta usı tablica menen islew itibarǵa alınıwı kerek bolǵan funktsional baylanıslar bar bolsa, ol jaǵdayda usı baylanıslar maǵlıwmatlar bazasınıń pútinlik shártinde jazıladı;
   
4. 
   jazıwlar anıq hám anıq emes tártiplengen (máselen, tınısh halǵa kóre - paydalanıwshıǵa málim yamasa málim emes formada). Atap aytqanda tártiplengenligine qatań talaplar qoyılmaydı (bul talap effektiflik penen yamasa islewdegi qolaylıq menen baylanıslı);
   
5. 
   birlemshi gilttiń hesh biri bos (NULL) bolmaslıǵı kerek;
   
6. 
   eger 1NF dárejesinde giltler belgilense (gilt keyinirek – 2NF da anıqlanıwı da múmkin), ol jaǵdayda kórsetkishlerdiń pútinlik shárti qanaatlandırılıwı kerek.
   

Birinshi normal forma (1NF). Tablica 1NF da dep ataladı, egerde ondaǵı hesh bir qatardıń qálegen maydanda birewden artıq mánis jaylaspaǵan bolmasa hám qandayda gilt maydanı bos (NULL mániske) bolmasa. Basqasha aytqanda 1NF bul hár-bir qatar hám baǵana kesilisiwinde bir bólinbes atomar mánis jaylasqan qatnas yamasa tablica bolıp sanaladı.
Eger qatnas 1NF bolsa, onda barlıq gilt bolmaǵan atributlar gilt atributqa funktsional ǵárezli baylanısqan. Lekin, baylanısıw dárejesi hár túrli. Eger gilt bolmaǵan atribut gilt atributtıń bólimine ǵárezli bolsa, ol bir bólimi ǵárezli dep ataladı. Eger gilt bolmaǵan atribut barlıq quramalı giltke ǵárezli bolsa hám onıń bólimine ǵárezsiz bolsa, onda bul atribut quramalı giltke tolıq funktsional baǵınıshlı dep ataladı.
Hár-bir normal forma málim shártler toplamına sáykes keledi hám tán shártler toplamın qanaatlandırsa, qatnaslar bazı normal formada boladı. Sonday qılıp joqarıdaǵı berilgen táriypke kóre, 1 NFda jaylasqan qatnaslar ushın, onıń barlıq atributları bólinbes hám bos bolmaǵan mánislerge iye bolıwı kerek.
Barlıq normal formalar ushın, hár-bir keyingi normal forma málim bir túrde dáslepgisiniń ózgesheliklerin jaqsılaydı hám keyingi normal formaǵa ótiwde aldınǵı normal formalardıń ózgeshelikleri saqlanıp qalınıwı ádetiy esaplanadı.
1NF dan keyingi normal formalar qanaatlandıratuǵın shártlerdi kórsetiw ushın tómendegi kórip shıǵılǵan bir qatar túsinikler qollanıladı.
X hám Y bir qatnastıń bir yamasa bir neshe atributların óz ishine alǵan toplamlar bolsın. Eger X bir neshe atributlardan ibarat bolsa, onda Y toplamı X qa tolıq funktsional ǵárezlili dep ataladı, eger (a) Y funktsional tárepinen X (X→V) qa baylanıslı bolsa hám (b) Y hár qanday X` dan ǵárezsiz bolsa. Bul jerde X` toplamı X toplamınıń atributları sonday ishki toplamı bolıp, X tıń keminde bir atributı X` ǵa tiyisli bolmaslıǵı kerek, yaǵnıy. X`X.
A→C funktsional ǵárezligi tranzitiv dep ataladı, eger A→B hám B→C baylanıslılıqları bar bolsa. Máselen, T-TN-T qatnasları ushın, Num→Ntel baylanıslılıǵı tranzitiv, sebebi Num→Adres hám Adres→Ntel baylanıslılıqları bar.
Qatnastıń atribut yamasa atributlar toplamın súwretleytuǵın gilt qatnas ushın birlemshi gilt sıpatında isletiliwi múmkin. Birlemshi gilt barqulla múmkin bolǵan gilt bolıp, ammo, múmkin bolǵan birlemshi gilt sıpatında isletilmegen basqa giltler de bolıwı múmkin.
Gilt bolmaǵan atribut - bul qatnastıń hár qanday múmkin bolǵan giltleri strukturasına kirmeytuǵın atributı bolıp sanaladı. Óz-ara ǵárezsiz atributlar - bul qatnastıń funktsional tárepinen bir-birine baylanıslı bolmaǵan atributları.
MB sın proektlestiriwde paydalanılǵan basqa baylanıslılıqlar tiykarında alınıwı múmkin bolmaǵan informaciyalardı ózinde biriktirmegen funktsional ǵárezlilik artıqsha funktsional ǵárezlilik dep ataladı. Artıqsha funktsional ǵárezlilikler ózinde unikal maǵlıwmatlardı saqlamaydı hám nátiyjelerdiń unamsız tásir kórsetpesligin támiynlew ushın olardı funktsional ǵárezlilikler toplamınan alıp taslaw múmkin.