Mamleketlik universiteti jumanov m. A

Elementarliq populyaciya
(jergilikli) 
- bul kishkene birgelikli maydanda jasawshi 
maqluqlardin jiynagi. Bulardm sani biocenozdagi har-qiyli 
tirishilik jagdaylarga baylanisli, qanshama jagdaylar birgelikli 
bolsa, sonshelli elementarliq populyaciyanm sam kem boladi ham 
kerisinshe. 
Ekologiyaliq 
populyaciya 
- 
bul 
elementar 
populyaciyanm jiynagi. Bular tiykarinan tirishilik toparlan bolip, 
ortaliqtm belgili jagdayina beyimlesken. Misali, tiyin har-qiyli 
tiptegi togayda beyimlesiwine baylanisli, qaragay, shirsha, emen 
tiyinnin populyaciyalan dep amq ajiratiladi. Olar bir-birinen 
tomen darejede boleklengen bolip, elementarliq populyaciyaga 
qaraganda genetikaliq xabarlannm almasiwi jiyi-jiyi bolip turadi.
Geografiyaliq 
populyaciya 
- 
bul 
ekologiyaliq 
populyaciyanm jiynagi bolip, birgelikli geografiyaliq jagdayda 
jasawshi maqluqlardi oz ishine aladi. Bular tiykannan sheklenip, 
salistirmali turde boleklengen. Olar maqluqlardin kolemi, 
kobeyiwshenligi, tagi da bir qatar ekologiyaliq ham fiziologiyaliq 
belgileri boyinsha ozgesheliklerge iye boladi.
217

---

Tabiyatta populyaciyanm iyelegen areali, onm kolemi tek 
gana jasap turgan aymaqtin ozgeshelikleri menen belgilenbeydi, 
al tiykannan populyaciyanm ozinin qasiyetlerine baylanisli bolip 
keledi. N.P.Naumovtin dalilleri boymsha turlerdin kop gana 
mayda aymaqliq toparlarga taralip ketiwi tirishilik jagdaymin har 
qiyliligma beyimlesiw processi bolip, turdin genetikaliq kop 
tiirliligin arttiradi ham genefondti kusheytedi.
Akademik S.S.Shvarctm mektebi tabiyiy populyaciyalardi 
boliwde 
tariyxiy genetikaliq koz-qarasta 
bolip, olardin 
korsetiwinshe populyaciya genetikaliq birlik sipatmda jmisiy 
kobeyiwshi ham ayqaspali tuqimlaniwshi turlerdi gana ajiratip 
korsetedi. Populyaciyanm shartli-zararli belgisi bolip onm sol 
aymaqta uzaq waqit ishinde jeke tirishilik etiwge uqipliligi dep 
korsetedi. Bunin ushm maqluqlar sirttan kelmewi kerek. Har-qiyli 
kolemde waqitsha kelip qoms basiw populyaciya topanna 
kirmeydi, ol tek populyaciya ishindegi boliniwler dep ataladi. Bul 
koz-qaras boymsha tur ierarxiyaliq sistema boymsha emes, al 
qonsilas populyaciyanm har-qiyli masshtablanmn kenisliktegi 
sistemasi menen sonday-aq, har-qiyh darejedegi baylamslar ham 
olar arasmdagi bolekleniwler menen korinedi.
Bunnan basqa V.N. Beklemeshev (1960) ham onm isin 
dawam ettiriwshilerdin pikiri boymsha populyaciya strukturasi 
barliq turler ushm xarakterli, biraq olardin ortaliq penen qarim- 
qatnasimn har-qiyli tareplerin sawlelendiriwshi kriteriyalardi 
paydalamp populyaciyalardm har-qiyli tiplerin ajiratiwga boladi. 
Maselen, kobeyiw usili ham genetikaliq bir piitinlik darejesi 
boymsha 
populyaciyalar