Mamleketlik universiteti jumanov m. A
IV BAP. SUW - JASAW ORTALIGI
Yüklə 3,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
IV BAP. SUW - JASAW ORTALIGI
Tayam sh sozler: suw resurslari, suw balansi, diinya okeanlari, muzliqlar, gidrosfera, gidrobiont, daryalar, koller, epilimnion, metalimnion, gipolimnion, evfotik zona, oligofotik, afotik, litoral, limnik, suwdin radioaktivligi, suw basimi, suw tigizligi, jabisqaqligi, suwdin qurami, poykilosmotik, gomoyosmotik. Ilimiy magliwmatlarga qaraganda, bunnan 3,5 mlrd. jil burm tirishilik diinya okeanmda payda bolgan. Tirishiliktin birinshi qaldiqlari, bakteriyalar, kok - jasil suw otlarmin lilgileri 3 mlrd. jildan artiq jasqa iye bolgan geologiyahq taslarda saqlanip qalgan. Suwda temperaturamn, duzhliqtm, jaqtiliqtin, erigen zat ham mineral zatlardm salistirmali turaqliligi turli osimlik haywanlardin juzege keliwine sebep boladi. Bizge belgili, suwda bir kletkali organizmlerden baslap suw otlan, lilken akulalar, kitler, ushiraydi ham olar turlishe tarqalgan. Suw ortahgmda 150 mmnan artiq haywan turleri ham 10 mm osimlik turleri bar. Bul korsetkish jer jiizinde ushiraytugm haywanlardin shama menen 7%, osimliklerdin bolsa 8 % in payda etedi. Suwdagi organizmler sani kop boliwina qaramastan quriqliqqa ushiraytugm tiirler mugdarman anagurlim az. Asirese tropikaliq zonadagi teniz ham okeanlardin osimlik ham haywanatlar dunyasi har qiyli ham bay. Maselen, Hind okeanmin ayinm rayonlarmda 40 000 ga jaqm haywan turleri, Laptevler tenizinde hammesi bohp 400 haywan turi tarqalgan. Tmish okeani diinya okeanmin 50% ten artiq biomassasin beredi. Bul okeanda ushiraytugm bir kletkali plankton suw otlannm 1300 den artiq tiirleri bolsa, fitobentos tiirler sani 4000 ga baradi, olar qatarmda 29 giilli osimlik wakili de bar. Ayinm suw otlannin (Macrocistis) uzmligi 400 m ge jetedi. Tmish okeanmda ushiraytugm haywanlar tiirler basqa okeanlarga qaraganda 3-4 ese kop. Maselen, Indoneziya arxipelagi tenizlerinde 2000 nan artiq baliq turi belgili, biraq arqadagi Oxot ham Bering tenizlerinde baliq tiirlerinin sam 200 300 den artpaydi. Jane bir misal, Tmish okeammn tropikaliq 122 |