IV BAP. SUW - JASAW ORTALIGI Tayam sh sozler: suw resurslari, suw balansi, diinya okeanlari, muzliqlar, gidrosfera, gidrobiont, daryalar, koller, epilimnion, metalimnion, gipolimnion, evfotik zona, oligofotik, afotik, litoral, limnik, suwdin radioaktivligi, suw basimi, suw tigizligi, jabisqaqligi, suwdin qurami, poykilosmotik, gomoyosmotik. Ilimiy magliwmatlarga qaraganda, bunnan 3,5 mlrd. jil burm
tirishilik diinya okeanmda payda bolgan. Tirishiliktin birinshi
qaldiqlari, bakteriyalar, kok - jasil suw otlarmin lilgileri 3 mlrd.
jildan artiq jasqa iye bolgan geologiyahq taslarda saqlanip qalgan.
Suwda temperaturamn, duzhliqtm, jaqtiliqtin, erigen zat ham
mineral zatlardm salistirmali turaqliligi turli osimlik haywanlardin
juzege keliwine sebep boladi.
Bizge belgili, suwda bir kletkali organizmlerden baslap suw
otlan, lilken akulalar, kitler, ushiraydi ham olar turlishe tarqalgan.
Suw ortahgmda 150 mmnan artiq haywan turleri ham 10 mm
osimlik turleri bar. Bul korsetkish jer jiizinde ushiraytugm
haywanlardin shama menen 7%, osimliklerdin bolsa
8 % in payda
etedi. Suwdagi organizmler sani kop boliwina qaramastan
quriqliqqa ushiraytugm tiirler mugdarman anagurlim az.
Asirese tropikaliq zonadagi teniz ham okeanlardin osimlik
ham haywanatlar dunyasi har qiyli ham bay. Maselen, Hind
okeanmin ayinm rayonlarmda 40 000 ga jaqm haywan turleri,
Laptevler tenizinde hammesi bohp 400 haywan turi tarqalgan.
Tmish okeani diinya okeanmin 50% ten artiq biomassasin beredi.
Bul okeanda ushiraytugm bir kletkali plankton suw otlannm 1300
den artiq tiirleri bolsa, fitobentos tiirler sani 4000 ga baradi, olar
qatarmda 29 giilli osimlik wakili de bar. Ayinm suw otlannin
(Macrocistis) uzmligi 400 m ge jetedi.
Tmish okeanmda ushiraytugm haywanlar tiirler basqa
okeanlarga qaraganda 3-4 ese kop. Maselen, Indoneziya
arxipelagi tenizlerinde
2000 nan artiq baliq turi belgili, biraq
arqadagi Oxot ham Bering tenizlerinde baliq tiirlerinin sam 200
300 den artpaydi. Jane bir misal, Tmish okeammn tropikaliq
122
pOltttNinda 6000 nan artiq mollyuska bolsa, Arqa Barenc tenizinde
bill liuywanmn hammesi bolip 200 ge jaqm turi bar. Tmish