4.2. Suwdm abiotikaliq faktorlaruun organizmlerge tasiri Suwdm abiotikaliq faktorlanna - temperatura, jaqtihq dtkiziw
qabileti, duzlar mugdari, qattiligi, jumsaqligi, tmiqligi ham basqa
faktorlar kiredi. Solardm ishinde suwdm temperaturaliq rejimi
basqa ortaliq temperaturalarman uluwma panq qiladi.
Bul jerde «issiliq» ham «temperatura» tusinigi har qiyli
ekenligin aytip otpekshimiz. Issiliq-belgili zat molekulalarindagi
kinetikaliq cnergiya jiymdisi bolip,
sol zattin energiya
olshewinen ibarat.
T em peratura - zat ishindegi molekulalardm hareket
tezliginin olshewi. Belgili temperaturada har-qiyli zatlardin
ayirim molekulalan bir qiyli kenetikaliq energiyaga iye boliwi
mumkin, lekin, sol zatlar ozlerinin tigizhgi ham molekulyar
awirliqlanna qarap turli mugdarda issihq energiyasm uslap turadi.
Misah, temperatura 30°C bolganda lm 3 suw, temperaturada ham
sonday kolemdegi hawadan 500 marte kop issiliq turiwi mumkin,
sebebi sol zattm suwda molekulalarinin sani hawadagiga
salistirganda 500 marte kop boladi. Suwdm issiliq siyimliligi ham
issiliq otkiziwshiligi (hawaga salistirganda 30 marte) joqariligi
temperaturamn suwda turaqliligin ham salistirmali bir turde
bolistiriliwin tamiyinleydi. Misali, onsha ulken bolmagan kol
suwimn joqari qatlaminda kun dawammda suw temperaturasi 3-
5°C atirapinda ozgerip tursa, qorshagan ortaliq temperaturasmm
ozgeriwi bolsa +10+24°C (jazda shol zonasinda+30°C) ti payda
etedi. Suw temperaturasmm mawsimler boymsha ozgeriwin de
biraz jumsartip turadi. Sonin ushin da
suw
ortaliginm
organizimleri qurgaqliq ortaligmda jasawshi organizimler siyaqli
temperaturamn keskin ozgeriwine iykemlese almaydi.
Suwdm issiliq otkiziwshiligi suw ortahgmm bir qiyliligm
tamiyinleydi ham bul jagday oz gezeginde suw organizmlerinin
ortaliqqa issiliq shiganwmm tezlesiwine alip keledi.
128