kobeyiw h.b.) ushm ozlerine qolayli jasaw ormlann izlep bir
neshe min km. ge migraciya jasaydi. Kopshilik tiirler uzaq waqit
dawam etken migraciyadan keyin de ozleri kobeyetugin onnlarga
qaytip keledi (28-siiwret). Misali, torgaylar bir neshe jillardan son
da oz liyin taba aladi. Adamlar haywan ham quslardin bunday
qasiyetlerinen misali, kepterlerden xat tasiwshi sipatmda
paydalangan.
Otmqshi jasaytugm
haywanlar
biologiyaliq
qasiyetleri jagman bir qansha listinliklerge iye.
Olar ozlerine tams
territoriyalardi jaqsi biledi, aziqhq tabiw ushm kop waqit ham
energiya jogaltpaydi, hareketlenetugin soqpaqlar saladi, qosimsha
uyalar quradi. Bul sol turlerdin jasap ozlerinen koplep awlad
qaldmw imkaniyatin jaratip beredi. Misali,
tiyinler ozi ushm
tiykargi uya quradi. Bul uyada ol bala kobeytedi ham bir qansha
qosimsha uyalar quradi.
28-suwret. Kobeyiw onnlanna qaytip kelgen flaraingolar
Phoenicoptenis
roseus
populyaciyasi (Sudoche koli, Qaraqalpaqstan, 2014-jil, avtordin
tasirgen sawreti).
Bulardan tiyinler ozin qolaysiz ortaliq tasirlerinen yamasa
dushpanlannan qorgamwi ushm paydalanadi. Tiyinler bir qansha
zapas aziqhq dereklerin - tiykarman osimliklerdin bolekleri goza,
231
tuqim, zamamqlar toplaydi. Olardan qista paydalanadi. Bul
haywanlar bir onnda uzaq jasaganligi sebepli
ol onnga jilda jaqsi
iykemlesedi, jaqsi ozlestirip aladi, bul bolsa olardin usi ortaliq
sharayatlarma jaqsi kobeyiw ham uzaq jasawma imkaniyat
jaratadi.
Taza onnga tiisip qalgan haywanlardin minez-qulqinda
ozgeris boladi. Aqirgi dawirde kopshilik ilimpazlar tarepinen kop
haywanlarda alip banlgan baqlawlar
natiyjesinde haywanlarda
isenimsizlik, taza ormlarmda molsherge aliwda sezgirlik
qalmaytugmhgin dalillegen. Misali, Orta Aziya ilimpazlan
tarepinen balpaq tishqanlar listinen
otkerilgen baqlawlar
natiyjesinde bul haywan jasaytugm ortaligm ozgertken dawirinen
baslap,
onda timshsizliq, hareketlerinde isenimsizlik, tez-tez
dogerek atirapti baqlaw, baspanalarm tosattan tabiwi seziledi ham
sonin ushm da olardin kopshiligi usi jerdegi jergilikli haywanlarga
qaraganda koplep qinlip ketedi. Ozi jasap turgan onnlarda bolsa
bul haywanlardin jirtqishlar tarepinen qmliwi kemirek boliwi
tajiriybede daliyllengen.
Otinqshi jasaytugm haywanlarda
qolayliliqlar menen birge
ozine tan qiymshiliqlar da boladi. Olar jasap turgan ortaliqtagi
aziqliq
derekleri
tez
tawsiliwi
mumkin
(eger
olardin
populyaciyalanndagi individler tigiz jaylasqan bolsa), otinqshi
halda jasaytugm turler aziqlanatugin tenitoriyalardi bolisip aladi
ham individlerge, semyalarga yamasa
populyaciyalar ishindegi
basqa toparlarga bolinip tirishilik etedi. Bul jagday usi jerde
tirishilik etetugm barhq organizmlerdin usi territoriyadan
paydalamwm tartipke saliw, aziqliq dereklerinen ham kobeyiw
ushm qolay bolgan ormlardan linemli
paydalaniw imkaniyatin
jaratadi.
Joqan darejeli haywanlardin ishki populyaciyaliq tarqaliwi
instinkt arqali retlenedi. Olar ushm aynqsha tenitoriyaliq minez-
quliq, oz jerinde basqa populyaciya agzasma reakciyasi xarakterli.
Dostları ilə paylaş: