Mamleketlik universiteti jumanov m. A

Organizmler tigizligina baylanisli ham baylanisli bolmagan
faktorlar
Organizmlerdin tigizligina baylanisli bolgan ham baylanisli 
bolmagan faktorlar klassifikaciyasin 1966-jili R.L.Smit islep 
shiqqan.
63

---

1. Organizmler tigizligina baylanisli bolgan faktorlar 
populyaciyaga tasir qilsa (olardm uliwma sanina qaramastan) 
belgili bolimi oledi, nabit boladi.
2. Organizmler tigizligina baylanisli bohnagan faktorlar tasir 
qilsa, joq bolip baratirgan tur wakilleri menen ten darejede 
populyaciyanm qalmligi osip baradi.
Organizmlerdin tigizligina baylanisli bolgan faktorlarga 
kiretugin lqlim faktorlannan hawamn suwiq tolqini populyaciya 
agzalannm belgili bolimin nabit qiliwi mumkin.
Organizmler tigizligina baylanisli bolgan faktorlar «biotikaliq 
faktorlar» dan konkurenciya, jirtqishliq, parazitlik siyaqlilar kirip, 
olar ortasmda ekologiyahq qatnaslar turli biologiyaliq birlikler 
ishindegi organizmlerdin tigizligina baylanisli.
Ekologiyahq qatarlar. 
Ortaliqtm ayinm yamasa topar 
ishindegi ekologiyahq faktorlari tasirinin osip yamasa kemeyip 
bariwi 
natiyjesinde 
osimlik 
birlesiklerinin 
(fitocenozlan) 
jaylasrwma 
ekologiyahq qatarlar 
dep ataladi. Misali, bazi 
qiyaliqlardm joqari b61iminde topiraqtm qurgaq, tomengi 
boliminde bolsa igalliqtm kopligi 
guzetiledi. Sonin ushm da 
qiyaliqlardm turli boliminde osimlik turleri, olardin tigizligi har- 
qiyli boladi. A ym m turler qiyaliqtin joqari, bazilan orta, ushinshi 
topar osimlikler bolsa onin tomengi bolimlerinde osedi. Natiyjede 
topiraq lgalligimn artiwi yamasa kemeyiwine qarap, osimlikler 
joqandan tomenge qarap, belgili qatarda jaylasadi, yagmy qurgaq 
jerdi suyiwshi osimlikler qiyanin joqari boliminde, igalliqqa 
iykemlesken turler bolsa tomenirekte jaylasadi.