Manasova Izumgul Syerdanovna Qosimov Xayriddin Olimovich ovqatlanishning gigienik asoslari

SPORALI AEROBLAR (BAC. CEREUM.) QO‘ZG‘ATGAN OVQAT 
TOKSIKOINFEKSIYALARI 
So‘nggi yillarda qator mamlakatlarda qo‘zg‘atuvchisi B.cereum bo‘lgan ovqat toksikoinfeksiyalari avj 
olmoqda. Bu tashqi muhitda keng tarqalgan spora hosil qiladigan aerob hisoblanadi. B.cereum go‘sht 
qiymasida, ichak-chavoqdan tayyorlangan kolbasada, sutda, baliqda, ayniqsa, tez ko‘payadi. 
Toksikoinfeksiyalar 1 g mahsulotda 106—109 tagacha mikroblar bo‘lgan oziq-ovqat mahsulotlarini iste’mol 
qilganda vujudga kelishi mumkin. KKlliinniikkaassii.. KKlliinniikkaassii.. Klinikasi. Kasallikning yashirin 
davri (4—16 soat) o‘tgandan keyin qorin sanchib og‘riydi, ko‘ngil ayniydi (sutkasiga 10—15 marta).
Bemor qusmasligi mumkin, harorati o‘zgarmaydi, kasallik qisqa muddat (12—48 soat) davom etadigan 
va sog‘ayish bilan tugallanadigan yengil toksikoz ko‘rinishida kechadi. Zararlangan kolbasa yeyilgandan 2 
soat o‘tgach, kasallik boshlangandan 14 soat keyin esa bemor qon aralash qusgan va o‘lgan. Jasad yorib 
ko‘rilganda toksik enterit aniqlangan. Profilaktikasi. Profilaktikasi. Profilaktikasi. Profilaktikasi. 
Profilaktikasi. B.cereum qo‘zg‘atgan ovqat toksikoinfeksiyalarining oldini olish bo‘yicha ushbu tadbirlar 
amalga oshirilishi lozim. 1. Mahsulotni saqlashda sifati ustidan tegishli nazorat o‘rnatish. 1 g mahsulotda 100 
dan ortiq B.cereum bo‘lgan qaynatilgan kolbasalarni, albatta, takror qaynatib yoki qovurib iste’mol qilish. 2. 
Masalliqlar va tayyor taomlar ustidan sanitariya nazorati olib borish kerak. Bakterial toksikozlar og‘ir 
kechadigan kasallik bo‘lib, iste’mol qilingan ovqat mahsuloti tarkibidagi mikroblar yashash davrida ajratgan 
maxsus zahari ta’sirida ro‘y beradi. Bunday zaharlanishga botulizm hamda stafilokokkli zaharlanishlar kiradi. 
STAFILOKOKK INTOKSIKATSIYALARI 
Stafilokokklar orqali ovqatdan zaharlanish bakteriyalar toksinlaridan zaharlanishga xos kasallik 
hisoblanadi. Stafilokokk intoksikatsiyalari orqali ovqatdan zaharlanish umumiy ovqatdan zaharlanishning 
taxminan 1/3 qismini tashkil qiladi. Stafilokokk intoksikatsiyalari bilan ovqatdan zaharlanish 1899- yilda 
birinchi bo‘lib P.N.Leshchenkov tomonidan kashf etilgan. Zaharlanish birinchi bor yong‘oqli-kremli tort 
yegan odamlarda qayd qilingan va undan Stafilokokk bakteriyasi topilgan. Stafilokokkli intoksikatsiyalar 
ajralgan enterotoksinning ovqat hazm qilish a’zolarining shilliq qavatiga ta’siri bilan xarakterlanadi. Bunda 
shilliq qavatda yallig‘lanish alomatlari kuzatiladi. Zaharlanish davrida kuzatiladigan kollapsga o‘xshash 

---

70 
o‘zgarishlar zaharning organizmga umumiy ta’sir ko‘rsatishi bilan birga buyrak osti bezi ishining susayganini 
bildiradi. Stafilokokklardan kelib chiqadigan ovqat intoksikatsiyalari stafilokokk enterotoksini bo‘lgan 
ovqatni iste’mol qilish natijasida vujudga keladigan og‘ir kasallik hisoblanadi. Intoksikatsiya qo‘zg‘atish 
xususiyatiga ega bo‘lgan mikrob shtammlari eterotoksin shtammlari deyiladi. Patogen stafilokokklar plazmani 
koagulyatsiya qilib, gemolitik xossalarga ega bo‘ladi, biroq ovqatdan zaharlanishni enterotoksin ajratadigan 
stafilokokklar keltirib chiqaradi. KKlliinniikkaassii.. KKlliinniikkaassii.. Klinikasi. Kasallanish alomatlari 
yashirin davrdan keyin tarkibida stafilokokklarning enterotoksin shtammlari bo‘lgan ovqat mahsulotlarini 
iste’mol qilgandan so‘ng 2—4 soat o‘tgach paydo bo‘ladi. Stafilokokk intoksikatsiyasining yetakchi belgilari 
gastroenterit hisoblanadi. Kasallik shiddat bilan boshlanadi, bemor to‘satdan tez-tez qusa boshlaydi, qorinni 
qattiq achishtiradigan og‘riq (to‘sh osti sohasida) bezovta qiladi, ich ketishi kuzatiladi, ayrim hollarda ich 
ketmasligi mumkin. Bemorlar darmonsizlikdan, bosh og‘rig‘i, bosh aylanishdan noliydilar. Tomir tez uradi, 
to‘liqligi sust bo‘ladi. Tana harorati odatda o‘zgarmaydi, sovuq ter chiqadi. Kamdan-kam hollarda yurak 
faoliyati susayadi. Talvasa tutadi. Kasallik qisqa vaqt kechadi, odatda ikkinchi kuni sog‘ayish boshlanadi. 
O‘lim bilan tugash hollari qayd qilinmagan. Epidemiologiyasi. Epidemiologiyasi. Epidemiologiyasi. 
Epidemiologiyasi. Epidemiologiyasi. Stafilokokk intoksikatsiyalari turli xildagi oziq-ovqat mahsulotlariga 
bog‘liq bo‘lishi mumkin, biroq aksari sut va sut mahsulotlari iste’mol qilingandan keyin paydo bo‘ladi. 
Mahsulotlarda enterotoksin 18—20°C da rivojlanadi. Bunda mahsulotning organoleptik xossalari rangi, hidi, 
ta’mi o‘zgarmaydi. Stafilokokk enterotoksini issiqlikka g‘oyat chidamli. U 30 minut davomida qaynatishga 
bardosh beradi. Shu sababli, stafilokokk tushgan bo‘lsa, qaynatilgan va pasterizatsiya qilingan sut ichilgandan 
keyin ham intoksikatsiya ro‘y berishi mumkin. Qulog‘ida, ko‘zida yiringli kasalliklari bor sut sog‘uvchilar, 
sut zavodlari hamda qandolat sexlarining ishchilari, shuningdek, oshpazlar stafilokokk tashuvchilar 
hisoblanadi. Angina va yuqori nafas yo‘llari katariga uchragan bemorlar ham katta havf tug‘diradi, chunki 
bunda oziq-ovqat mahsulotlari aerogen yo‘l bilan o‘tishi, zararlanish sigir va echkilar mastitidan ham sodir 
bo‘lishi mumkin. Oziq-ovqat korxonalari sanitariya holatining qoniqarsizligi ham stafilokokkning tarqalishiga 
sabab bo‘ladi. 
Profilaktikasi. Profilaktikasi. Profilaktikasi. Profilaktikasi. Profilaktikasi. 1. Oziq-ovqat mahsulotlari 
bilan ishlashga aloqador shaxslarning sog‘lig‘i ustidan nazorat olib borish. Teri qatlamlarida, qulog‘ida, 
ko‘zida, tomog‘ida yiringli kasalliklar va yuqori nafas yo‘llarida yallig‘lanishi bor shaxslar oziq-ovqat 
mahsulotlari bilan aloqador ishga qo‘yilmaydi. 2. Mastit bo‘lgan hayvonlar sutini ichish mumkin emas. 3. 
Oziq-ovqat korxonalari xodimlari shaxsiy gigiyena tartibiga rioya qilishlari, burun-halqum kasalliklari va 
chirigan tishlarini o‘z vaqtida davolatishlari kerak. 4. Sut, sut mahsulotlari, kremli qandolatlar, shuningdek, 
tez buziladigan boshqa mahsulotlarni sovitiladigan xonalarda saqlash shart. 5. Stafilokokk enterotoksini 
issiqqa juda chidamli bo‘lgani tufayli, mahsulotni 2—2,5 soat qaynatib zararsizlantirish kerak.