Marcin Błaszczyk Biologia I genetyka

Nisza ekologiczna – to złożone pojęcie, odnoszące się do pozycji 
gatunku w środowisku. Obejmuje ono wszystkie czynniki środowiskowe 
– biologiczne, fizyczne, chemiczne wpływające na populację gatunku. 
Jest to fizycznie istniejące miejsce, w którym dana populacja żyje, wraz 
z wszystkimi jego zasobami oraz inne organizmy, z którymi ta populacja 
wchodzi w interakcje. 
Ekosystem to biocenoza (zespół organizmów występujących na 
danym terenie) wraz z biotopem (środowiskiem nieożywionym tego 
terenu). Ze względu na obecność organizmów żywych, przeprowadzających 
metabolizm, w ekosystemie zachodzi ciągły przepływ materii i energii. 
Biorąc powyższe pod uwagę, w ekosystemie można wyróżnić cztery 
podstawowe poziomy pokarmowe: środowisko abiotyczne (martwa 
materia organiczna i substancje nieorganiczne mogące stanowić substrat 
metabolizmu organizmów samożywnych), producenci (organizmy 
samożywne), konsumenci (organizmy cudzożywne), reducenci 
(organizmy rozkładające martwą materię organiczną) 
4.2. Zależności troficzne 
Pierwszym autorem, który opisał zależności łańcucha troficznego, był 
wspominany już Al-Jahiz, w IX wieku. 
Łańcuch troficzny opisuje zależności pokarmowe w ekosystemie – 
przepływ materii i energii pomiędzy jego elementami. 
Wszystkie organizmy żywe zajmują określony poziom troficzny – od 
producentów pierwszego rzędu do konsumentów niewiadomo którego 
rzędu.
Poziom pierwszy – producenci pierwszego rzędu – to organizmy 
autotroficzne, uzyskujące energię z fotosyntezy (6 CO
2
+ 12 H
2
O + 
energia świetlna → C
6
H
12
O
6
+ 6 O
2
+ 6 H
2
O) i chemosyntezy (np. 
CO
2
+H
2
do CH
4
; CO
2
+O
2
+H
2
S do CH
2
O+S+H
2
O), ewentualnie 
używające np. energii geotermicznej i budujące biomasę ze związków 
nieorganicznych przy użyciu tej energii. 
Konsumenci to organizmy heterotroficzne – uzyskują energię 
(i materię do budowy własnej biomasy) przez zjadanie innych 
organizmów. Konsumentami pierwszego rzędu są organizmy żywiące się 
autotrofami (głównie roślinożercy), konsumentami wyższych rzędów – 
trzeciego, czwartego itd. – organizmy żywiące się innymi heterotrofami. 

---

115 
Wyróżnia się łańcuchy pokarmowe: 
 detrytusowy (rozpoczyna się od obumarłych organizmów), 
 spasania (od producentów I rzędu). 
Łańcuch pokarmowy to pojedynczy szlak od producenta do 
konsumenta najwyższego rzędu (np. koniczyna-królik-człowiek). Jednak 
nie jest to praktycznie nigdy pełny obraz – ludźmi mogą się żywić 
np. komary, tasiemce, pchły; królikami również. Zależności pokarmowe 
tworzą więc raczej sieć niż pojedynczy łańcuch. 
Skuteczność przekazywania energii maleje na kolejnych ogniwach 
łańcucha troficznego – energia ulega rozproszeniu (na procesy 
metaboliczne, np. związane z poruszaniem się, trawieniem, ogrzewaniem 
ciała, rozmnażaniem, produkcją różnych związków chemicznych itd.). 
Tylko ok. 10% energii (którą można przeliczyć na masę) jest 
przekazywane na kolejny poziom (tzn. po zjedzeniu 10 kg koniczyny 
królik ma szansę zwiększyć swoją biomasę o 1 kg, człowiek – po 
odżywieniu się 1 kg tkanek królika – o 100 g). Zatem konsument I rzędu 
osiąga już tylko 100 g biomasy z 10 kg koniczyny. Opisuje to piramida 
energii (jednostki energii przypadające na poszczególne poziomy 
troficzne). W konsekwencji, na kolejnych poziomach musi być 
odpowiednio mniej energii i biomasy konsumentów, aby niższy poziom 
mógł ich utrzymać. W związku z tym, piramidy i łańcuchy troficzne nie 
przekraczają zwykle 4-5 poziomów (wyższe poziomy byłyby już 
nieopłacalne energetycznie). Czasem używa się również pojęcia: