Marcin Błaszczyk Biologia I genetyka

Transport ułatwiony również jest zgodny z gradientem stężeń, ale 
dotyczy cząsteczek większych i/lub nierozpuszczalnych w tłuszczach. 
W takim przypadku nie jest możliwe przenikanie bezpośrednio przez 
warstwy fosfolipidów, transport umożliwiają cząsteczki białek transpor-
tujących wbudowanych w błonę. Mogą one albo bezpośrednio przenosić 
cząsteczki łącząc się z nimi po jednej stronie błony, wykonując obrót 
i uwalniając je po drugiej stronie, albo budować kanały błonowe, którymi 
mogą przepływać niewielkie cząsteczki obdarzone ładunkiem elektrycznym.
Czasem jednak zachodzi konieczność transportu substancji w kierunku 
przeciwnym do gradientu stężeń. Aby przezwyciężyć ten gradient, 
odbywać się to musi z nakładem energii. Taki rodzaj transportu nosi 
nazwę transportu aktywnego. W tym przypadku konieczna jest 
obecność białka (układu białek) przenoszącego cząsteczki przez błonę 
plazmatyczną, wykazującego również aktywność ATP-azową (czyli 
zdolność do hydrolizy ATP na ADP i resztę fosforanową, z uwolnieniem 
energii). Energia uwolniona w hydrolizie ATP zużywana jest na 
przeniesienie cząsteczki (czy innego indywiduum chemicznego, np.: 
atomu, jonu) wbrew gradientowi stężeń. W rozdziale 2.2.2.1. ten rodzaj 
transportu zostanie omówiony dokładniej, na przykładzie pompy sodowo-
potasowej. 
Transport pęcherzykowy (cytoza) polega na otaczaniu materiału 
błoną plazmatyczną, wskutek czego powstaje pęcherzyk, przesuwany 
ruchem cytoplazmy i/lub elementami cytoszkieletu w docelowe miejsce. 
Wyróżnia się endocytozę (kierunek transportu do wnętrza) oraz 
egzocytozę (usuwanie niepotrzebnych elementów bądź wydzielanie 
substancji na zewnątrz). Odmianami endocytozy są fagocytoza, 
polegająca na wchłanianiu dużych obiektów, oraz pinocytoza, dotycząca 
substancji o małych rozmiarach, rozpuszczonych w wodzie. 
1.3.2. Organelle komórkowe 
W każdej komórce zachodzą bardzo różnorodne i liczne reakcje 
chemiczne, określane jako metabolizm komórkowy. Są to reakcje syntezy 
lub rozkładu, utleniania lub redukcji. Wymagają one określonych 
enzymów i określonego środowiska, np. odpowiedniego pH, różnego dla 
różnych reakcji. Dlatego konieczne jest wydzielenie w komórce 
przedziałów (kompartmentów), w których będą odpowiednie warunki dla 
konkretnych reakcji chemicznych. Przedziały takie są utworzone 
podobnie jak cała komórka - z pęcherzyka zbudowanego przez błonę 
plazmatyczną. Ze względu na m.in. siły napięcia powierzchniowego 
przyjmują one kształt kulisty, jeśli konieczna jest duża powierzchnia – 

---

22 
bardzo spłaszczonych pęcherzyków, czasem połączonych kanalikami. 
Struktura taka, wyspecjalizowana do określonej funkcji, nosi nazwę 
organellum komórkowego.
Dokładny opis budowy i funkcjonowania organelli (ryc. 5) stanowi 
przedmiot zainteresowania histologii, tutaj zamieszczone zostanie tylko 
krótkie zestawienie najważniejszych ich cech, konieczne dla późniejszego 
zrozumienia funkcjonowania np. tkanki mięśniowej, nerwowej czy też 
procesów genetycznych.