6-2- misol. Yadroviy to’qnashuv. 1.01 u (massa atom birligi) massali tezlik bilan harakat qilayotgan (p) proton, boshlang’ich tinch holatdagi geliy (He) yadrosi bilan yuzma-yuz to’qnashadi. To’qnashuvdan so’ng proton va geliy yadrosining tezligi qanday bo’ladi?. (birinchi bobda takidlanganidek , lekin bizga bu fakt kerak emas) to’qnashuv bo’shliqda bo’lib o’tadi deb faraz qilamiz1.
Yondashuv . 7-7 misoldagidek, bu elastik yuzma-yuz to’qnashuv, lekin hozir zarralar bir xil massaga ega emas. Yagona tashqi kuch bu yerda tortishish kuchi bo’lishi mumkin, lekin bu to’qnashuv vaqtidagi ikki zarraning kuchli ta’siri bilan solishtirganda ahamiyatsizdir. Demak, yana impuls va kinetik energiya saqlanish qonunlaridan foydalanamiz, va g tizimda ikkita zarra bor deb qabul qilamiz1.
Yechim . biz proton uchun p va geliy yadrosi uchun He belgilashdan foydalanamiz. Bizlarga va berilgan. Biz to’qnashuvdan keyingi ba ni topmoqchimiz. Impulsning saqlanishidan
. Chunki to’qnashuv elastik, tizimimizning kinetik energiyasi saqlangan va 6-7 tenglikdan foydalanishimiz mumkin:
Shunday qilib va buni yuqorida ko’rsatilgan impuls tenglamasi o’rniga qo’yib, ga ega bo’lamiz1.
ni topish uchun , biz
ga ega bo’lamiz. Boshqa noma’lumni ,
dan keltiramiz. uchun minus ishorasi bizlarga to’qnashuv natijasida proton qarama- qarshi yo’nalishga ega bo’lishini anglatadi va biz uning tezligi boshlang’ich tezlikka qaraganda kamroq bo’lishini ko’ramiz. (6-6- rasmga qarang)1. 6-5-misol: (a) to’qnashuvdan oldin, (b) to’qnashuvdan keyin
6-6-rasm. (a) to’qnashishdan oldin, (b) to’qnashishdan keyin Noelastik to’qnashuv Kinetik energya saqlanmaydigan to’qnashuv noelastik to’qnashuv deyiladi. Ba’zida boshlang’ich kinetik energiya energiyaning boshqa turiga o’tadi, issiqlik yoki potensial energiya kabilarga, demak to’qnashuvdan keyingi umumiy kinetik energiya to’qnashuvdan oldingi kinetik energiyaga qaraganda kamroq bo’ladi. Aksincha bo’lishi ham mumkin, qachoki to’qnashuvlardan (kimyoviy yoki yadroviy) potensial energiya ozod bo’lsa, umumiy kinetik energiya tasirlashuvdan so’ng boshlang’ich kinetik energiyaga qaraganda kattaroq bo’lishi mumkin bo’lgan hollarda. Portlashlar bu turga misoldir1.
Odatiy makroskopik to’qnashuvlar noelastikdir. Agar ikki jism to’qnashuv natijasida birlashib qolsa, to’qnashuv butunlay noelastik deyiladi. Ikkita vagon to’qnashuv natijasida birlashishi butunlay noelastik to’qnashuvga misol bo’ladi. Kinetik energiya ayrim hollarda noelastik to’qnashuvda butunlay energiyaning boshqa turiga o’tadi, lekin ba’zi hollarda qisman o’tadi1.
