Ma’ruza Kimyo sanoati tehnologik jarayonlarini modellashtirishga misollar. Reja

NAZORAT SAVOLLARI

1. 
   Metrologiya nima?
   
2. 
   O’lchash deganda nimani tushunasiz?
   
3. 
   Qanday o’lchash turlari mavjud?
   
4. 
   O’lchash xatoligi nima?
   
5. 
   O’lchov asbobining mutlaq xatoligi nima?
   
6. 
   Nisbiy xatolik qanday xisoblab topiladi?
   

7. 
   Keltitrilgan xatolik deb nimaga aytiladi?
   

8. 
   Normal ish sharoitida yo’l qo’yilgan xato asosiy xatolik deganda nimani tushunasiz?
   

9. 
   Bir kattalikni ko’p marta takroriy o’lchashlar natijasida qanday xatolikka yo’l qo’yiladi.
   

8-Ma’ruza. Texnologik parametrlarni o`lchash usullari. Xaroratni o’lchash
usullari va asboblari


Reja:

1. Temperatura va temperatura shkalalari to’g’risida umumiy tushunchalar

2.Temperaturani o’lchash usullari va temperaturani o’lchovchi asboblarning

tasnifi.

3.Kengayish termometrlari.

4.Manometrik termometrlar.

5.Elektr qarshilik termometrlar. Muvozanat va avtomatik muvozanat

ko’priklar.


1.Temperatura va temperatura shkalalari to’g’risida umumiy


tushunchalar. Temperatura deb jismning issiqlik darajasini belgilovchi kattalikga aytiladi. Temperaturani bunday tasavvur qilish issiqlik kontaktida bo’lgan ikki jism orasidagi issiqlik almashinuvi xodisasiga asoslangan. Issiqligini berayotgan, issiqligi yuqori jism, issiqlikni qabul qilib olayotgan jismdan temperaturasi yuqori bo’ladi. Issiqlik almashinishi bo’lmasa, unda jismlar temperaturasi teng bo’ladi.

Molekulyar kinetik nazariyaga asosan, jism temperaturasini ortishiga sabab bo’luvchi unga berilayotgan issiqlik energiyasi, molekulalar xarakatlanishi energiyasiga aylanadi. Ya’ni, temperatura bu jism zarrachalarining o’rtacha kinetik energiyasiga to’g’ri proportsional kattalikdir.

Temperaturani miqdoriy baholashga o’tish uchun temperatura shkalasini qurish kerak bo’ladi, ya’ni, shkalaning boshlanishini qabul qilish, hamda, temperaturani o’lcham birligini tanlash.

Birinchi temperaturani o’lchash qurilmasi Galiley tomonidan 1597 yilda taklif qilingan bo’lib, bu suv termometrining xali shkalasi bo’lmaganligi sababli uni temperatura indikatori deb atalsa to’g’ri bo’ladi.

1641 yilda taxminiy bo’linmalarga bo’lingan qurilma yaratildi. Yarim asr o’tgandan so’ng esa, Renalьdini o’zgarmas reper nuqtalardan foydalanishni taklif qildi, ya’ni, muzning erish nuqtasi va suvning qaynash nuqtasi. Ammo, xali temperatura shkalasi yo’q edi.

Birinchi temperatura shkalasi 1724 yilda Farengeyt (Gollandiya) tomonidan taklif qilingan. U shisha asboblarini yasash bilan shug’ullanar edi. U simob barometrida temperatura o’zgarishi bilan simob ustunining o’zgarishini

sezib qolib, temperatura shkalali simob termometrini taklif qildi. Farengeyt o’z temperatura shkalasini qurishda uchta o’zgarmas-reper nuqtalarni asos qilib oldi(3.1-rasm):

1. Yuqori sovuq nuqtasi (absolyu nolь), suv, muz va nashatirning ma’lum proportsiyalarida olinada (00F, TSelьsiy shkalasi bo’yicha -17,80C);

2. 
   Muzning erish nuqtasi (320F, TSelьsiy shkalasi bo’yicha 0⁰C);
   

2. 
   Insonning normal temperaturasi 960F (+35,60C).
   

Keyinchalik, suvning qaynash temperaturasi 2120F deb qabul qilingan.