Ma’ruza materiallari 1-mavzu: investitsiyalarning iqtisodiy mazmuni va mohiyati reja


-mavzu. Investitsiyalarni loyihaviy moliyalashtirish



Yüklə 0,71 Mb.
səhifə99/125
tarix14.12.2023
ölçüsü0,71 Mb.
#178725
1   ...   95   96   97   98   99   100   101   102   ...   125
Инвестиция ва инновациялар Маърузалар

16-mavzu. Investitsiyalarni loyihaviy moliyalashtirish


Reja:

16.1. Investitsiyalarni loyihaviy moliyalashtirish tushunchasi. Investitsiya loyihalarini loyihaviy moliyalashtirish xususiyatlari.



    1. Investitsiyalarni loyihaviy moliyalashtirish sxemalari.

16.3. Sindikatli kreditlash va uning yuzaga kelish tarixi. Sindikatli kreditlash xususiyatlari.

    1. Sindikatli kreditlashni tashkil etish.



Tayanch iboralar: loyihaviy moliyalashtirish, regressiz loyihaviy moliyalashtirish, regresli loyihaviy moliyalashtirish, sindikat, sindikatlashgan kreditlar.


16.1. Investitsiyalarni loyihaviy moliyalashtirish tushunchasi. Investitsiya loyihalarini loyihaviy moliyalashtirish xususiyatlari.

Loyihaviy moliyalashtirish mazmunini o’rganishda ba’zi iqtisodchi-olimlarning fikr-mulohazalarni o’rganish maqsadga muvofiqdir.


Rossiyalik iqtisodchi-olim I.Mazurning “Upravlenie proektami” kitobida: “loyihaviy moliyalashtirish- bu investitsion loyihalarni amalga oshirish maqsadida moliyaviy resurslarni kredit ko’rinishida taqdim etishdir”, deb ta’rif berilgan. Bu erda, kredit qarz oluvchiga nisbatan hech qanday regressiz, cheklangan yoki to’liq regressli bo’lishi mumkin, deb yozilgan. D.Morozov asarlarida “loyihaviy moliyalashtirish - bu loyihani turli shakllarda kreditlashdir, bunda kreditlarning qaytarilishi ta’minoti loyihadan keladigan daromadlardir”, degan fikr ilgari surilgan.
O’zbekistonlik iqtisodchi-olim D.G’ozibekovning mulohazalariga ko’ra, “loyihaviy moliyalashtirish o’zining murakkab moliyaviy munosabatlari bilan (sindikatlashtirilgan kredit yoki qarz berishda ko’p tomonlarning qatnashishi) kreditorga moddiy kafolatlar berish, loyihalar evaziga ishlab chiqarilgan mahsulotlarni xarid qilish bo’yicha uzoq muddatli shartnomalar asosida moliyalashtirishdir”. Bundan tashqari, D.G’ozibekov asarlarida loyihaga kiritilgan qarz mablag’larining qoplanishi manbai loyiha ishga tushganidan so’ng olinadigan daromadlar hisoblanishi ta’kidlab o’tilgan.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida investitsiyalarni loyihaviy moliyalashtirish - moliyalashtirishning eng taraqqiy etgan zamonaviy shakllaridandir. Shunday ekan, loyihaviy moliyalashtirishning mazmuni nima? Unga qanday ta’rif berish mumkin? Masalan, Doyche bank (Germaniya)ning tarkibiy moliyalashtirish boshqarmasi xodimlarining fikricha, loyihaviy moliyalashtirish - loyiha bo’yicha asosiy vositalarni sotib olishni, tashkil etishni yoki qurilishni moliyalashtirish bo’lib, unda kreditor asosan quyidagilarga e’tibor beradi:
- kreditni qaytarish manbasi sifatida, loyihani tatbiq etish natijasi bo’yicha olinadigan sof pul oqimiga (mablag’larning qaytish darajasiga);
- loyihani moliyalashtirish uchun berilgan kreditning xavfsiz qaytishini ta’minlaydigan manbasiga, ya’ni mijozning qobiliyatiga garov, kafolat va boshqa ta’minotlarga”.
Loyihaviy moliyalashtirish mazmuni O’zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy faoliyat Milliy bankining yo’riqnomalarida quyidagicha izohlanadi: “loyihaviy moliyalashtirish - bu bank tomonidan kreditni berish, baholash va monitoringini olib borish jarayoni bo’lib, bunda kredit ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish obyektlarining normal ishlashi uchun qurilish, qayta ta’mirlash yoki texnik qayta qurollantirish, shu jumladan, asbob-uskunani sotib olish yoki asosiy fondlarni tashkil etish hamda ishchi kapitalni sotib olishga yo’naltiriladi”.
Loyihani amalga oshirish orqali ko’rilgan qo’shimcha daromad kreditni qaytarishning asosiy manbai bo’lib hisoblanadi. Agarda loyihani amalga oshirish orqali qo’shimcha daromad olinmasa yoki loyiha bo’yicha ishlab chiqarishni modernizatsiyalash orqali iqtisodga erishilmasa, bunday moliyalashtirishni loyihaviy moliyalashtirish, deb bo’lmadi, u biznes-reja asosida amalga oshiriladigan moliyalashtirish hisoblanadi.
Loyihaviy moliyalashtirish - bu regressiz yoki qarzdorga bo’lgan kreditning chegaralangan regressida yirik investitsiya loyihalarini amalga oshirish uchun maqsadli kreditlash bo’lib, bunda qarz oluvchining to’lov majburiyatlarini ta’minoti sifatida, investitsiya faoliyati davomida to’plangan (investitsiya loyihasiga aloqador aktivlar ham kiradi) pul mablag’lari hisoblanadi.
Loyihaviy moliyalashtirishda kreditni qaytarishning manbai bo’lib, loyihani amalga oshirish natijasida olingan daromad (foyda) hisoblanadi. Tijorat yoki investitsiya kreditida esa kreditning qaytarish manbasi bo’lib, qarzdorning umumiy faoliyatidan olgan doromadi bo’lishi mumkin. Kreditni qaytarishning asosiy manbai loyihani hayotga tatbiq etishdan olingan sof foyda va pul oqimlari hisoblanadi.
Loyihaviy moliyalashtirishda aniq bir sof ta’minotning o’zi bo’lmaydi. Ammo bu loyihaviy moliyalashtirishda kredit bo’yicha ta’minot talab etilmaydi, degani emas. Loyihaviy moliyalashtirishda aniq bir garovning bo’lmasligi loyihalarni yirik miqdorda mablag’ jalb etishi kerakli kafolat yoki garovni yig’ish imkoniyatini bermaydi.
Loyihaviy moliyalashtirish - bu bank tomonidan kreditni berish, baholash va monitoringini olib borish jarayoni bo’lib, bunda kredit ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish obyektlarining normal ishlashi uchun qurilish, qayta ta’mirlash yoki texnik qayta qurollantirish, shu jumladan, asbob-uskunani sotib olish yoki asosiy fondlarni tashkil etish hamda ishchi kapitalni sotib olishga yo’naltiriladi.
Umuman olganda, loyihaviy moliyalashtirish - bu investitsiya loyihalarini kreditlashtirishning bir turi bo’lib, kreditor bu loyihani amalga oshirish bilan bog’liq risklarni qisman yoki to’liq o’z zimmasiga oladi. Agar banklarning oddiy kredit operatsiyalarida, eng avvalo, qarzdorning kreditga qobiliyatliligini o’rganishga, uning moliyaviy va iqtisodiy holatini, barqarorligini, shuningdek, garov sifatida foydalanadigan mol-mulklarni baholashga asosiy ahamiyat berilsa, loyihaviy moliyalashtirishda esa loyihaviy tahlilga asosiy e’tibor qaratiladi.
Xullas, loyihaviy moliyalashtirish – bu yirik investitsiya loyihalarini moliyalashtirishda bir qancha bank resurslarining birlashishi va risklarning loyiha ishtirokchilari o’rtasida taqsimlanishini anglatadi.
Loyihaviy moliyalashtirishda investitsion loyihalarning ko’plab xususiyatlari mavjud bo’lib, ularning asosiylari quyidagilardan iborat bo’ladi:

  • qiymati yuqori bo’ladi (1 mlrd. dollardan oshgan);

  • loyiha ishtirokchilarini ko’pligi;

  • ko’pincha risklarni barcha turlari uchraydi (tizimli va tizimsiz);

  • kapital talabi – bu kabi loyihalar moliyaviy mablag’larga bo’lgan talab juda katta bo’lib, unga aralash moliyalashtirish usullaridan foydalaniladi;

  • loyihalashtirish va qurilish ishlariga mehnat talabi katta bo’ladi;

  • ishga tushish muddati 5 - 7 yil va undan uzoq muddatlarda beriladi;

  • loyiha ishga tushadigan joylarini ajratilishi va shu sababli infratuzilmani rivojlantirish maqsadida qo’shimcha xarajatlarning kiritilishi;

  • davlat yoki mintaqaning iqtisodiy-ijtimoiy holatiga ta’siri.

Shu kabi xarakterga ega bo’lgan loyihalarni misol qiladigan bo’lsak, Buxoro neftni qayta ishlash zavodi, Andijon - Osh - Irkeshtom - Qashqar avtomagistrali, gazni qayta ishlovchi zavodlar. Yirik loyihalarning o’ziga xos xususiyatlaridan quyidagi bir qator omillarni hisobga olish kerak bo’ladi:

  • loyihaning faoliyatini sifatli tekshirib turish maqsadida uni har xil bo’limlarga bo’lib o’rganish kerak;

  • loyiha amalga oshirilayotgan mintaqaning ijtimoiy - iqtisodiy holatini to’liq tahlildan o’tkazish shart bo’ladi;

  • loyihaning fazalarini mustaqil ravishda ishlab chiqish kerak bo’ladi;

  • rejani loyihalashtirish davomida doimiy yangilanishlarni tatbiq etib borish;

  • loyihaning fazalaridagi ehtimoliy yo’qotishlar va risklarni boshqarish uchun tezkor rejalarini ham rejalashtirish kerak bo’ladi;

  • loyihaning barcha rejalarini doimiy monitoring qilish;

  • yirik loyihalarni takrorlanmasligini hisobga olgan bo’lishi kerak.

Yuqoridagi omillarda ko’rsatilganidek, risklarni ko’pligi yirik loyihalarni amalga oshirishda bir qator qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. Risklarni ko’p bo’lishiga asosiy sabablardan yana biri bu loyihaning ishtirokchilarining ko’pligidir. Shu o’rinda loyihaning ishtirokchilari haqida quyidagilarni ko’rsatib o’tish mumkin.



Yüklə 0,71 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   95   96   97   98   99   100   101   102   ...   125




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin