Ma’ruza materiallari 1-mavzu: investitsiyalarning iqtisodiy mazmuni va mohiyati reja

10.1-jadval
O’zbekiston Respublikasining 2021-2023 yillarda investitsiya dasturidagi kapital qo’yilmalarni o’zlashtirish bo’yicha yig’ma prognoz parametrlari⁷⁶

		mlrd. so‘m (joriy narxlarda)
T/r	Moliyalashtirish manbalari	2021-yil uchun prognoz	shu jumladan:					Kelgusi yillar uchun prognoz parametrlari:
			I chorak	II chorak	III chorak	IV chorak	2022-y. *		2023-y. *
	Jami kapital qo‘yilmalar	251 085	38 729	71 231	74 183	66 942	309 335		367 930
	shu jumladan:	23 035,3
1.	Markazlashgan investitsiyalar:	52 005	8 807	15 671	14 194	13 333	60 196		68 337
1.1.	Budjet mablag‘lari	17 700	2 773	6 523	5 706	2 699	19 650		22 150
1.2.	O‘zbekiston Respublikasi Tiklanish va taraqqiyot jamg‘armasi (so‘mda)	2 607	813	623	607	563	3 005		3 217
	mln. AQSh dollarida	239	75	57	56	52	253		258
1.3.	O‘zbekiston Respublikasi kafolati ostidagi xorijiy kreditlar (so‘mda)	31 698	5 221	8 526	7 881	10 071	37 541		42 970
	mln. AQSh dollarida	2 908	479,0	782,2	723,0	924,0	3 160		3 450
2.	Markazlashmagan investitsiyalar:	199 079	29 922	55 560	59 989	53 608	249 139		299 593
2.1.	Korxona mablag‘lari, shu jumladan korxonalarning o‘z qaramog‘ida qoldiriladigan soliqlar	57 551	8 460	17 610	16 287	15 193	68 233		79 926
2.2.	Tijorat banklari kreditlari va boshqa qarz mablag‘lari	39 989	6 318	11 157	11 397	11 117	49 111		57 196
2.3.	To‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar va kafolatlanmagan xorijiy kreditlar (so‘mda)	83 500	10 742	20 875	27 308	24 574	110 448		137 910
	mln. AQSh dollarida	7 661	985,5	1 915,1	2 505,3	2 254,5	9 297		11 073
2.4.	Aholi mablag‘lari	18 040	4 402	5 917	4 997	2 724	21 346		24 560

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 28-dekabrdagi “O‘zbekiston Respublikasining 2021 — 2023-yillarga mo‘ljallangan Investitsiya dasturini amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-4937-sonli qaroriga muvofiq 2021-2023 yillar bo’yicha Investitsiya dasturining asosiy parametrlari tasdiqlandi.

Jadval ma’lumotlaridan ko’rinadiki, 2021 yil uchun investitsiya dasturda kapital qo’yilmalarning hajmi 251085 milliard so’mni tashkil etgan. Shuningdek investitsiya dasturi moliyalashtirish manbalarining asosiy qismi markazlashmagan investitsiyalari tashkil etadi. Bunda to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar va kafolatlanmagan xorijiy kreditlar 2021 yilda 83500 mlrd. so’m rejalashtirilgan, investitsiya dasturini moliyalashtirish manbalarining katta hajmi to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar va kafolatlanmagan xorijiy kreditlariga to’g’ri kelmoqda.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 18 dekabrdagi PQ-3437-sonli «O'zbekiston
Respublikasining rivojlanish davlat dasturlarini shakllantirish va moliyalashtirishning yangi
tartibini joriy etish to'g'risida» Qarori qabul qilindi.
«O'zbekiston Respublikasining rivojlanish davlat dasturlarini shakllantirish va
moliyalashtirishning yangi tartibini joriy etish to'g'risida» Prezident Qaroriga doir atamalar
sifatida quyidagilar keltirildi:
- Rivojlanish kontseptsiyasi
- Loyihalar portfeli
- Loyiha
- Investitsion loyiha
- Infrastrukturaviy loyiha
- Loyiha ustavi
- Loyiha pasporti
- Dastlabki TIA yoki dastlabki TIH
- TIA yoki TIH
- Vakolatli organlar
- Muvofiqlashtiruvchi Kengash


10. 2. Muhim investitsiya takliflarining yig’ma ro’yxati asosida investitsiya loyihalari portfelini shakllantirish va tasdiqlash jarayoni.

Har yilgi O’zbekiston Davlat investitsiya dasturining qabul qilinishi alohida investorlarning imkoniyatlarini va rejalarini muvofiqlashtirish imkonini beradi. O’zbekiston Davlat investitsiya dasturlari investorlar uchun ishlab chiqarish tarmoqlari va yirik investitsiya loyihalari to’g’risida yangi ma’lumotlar beruvchi manba sifatida ham ahamiyatlidir.
Investitsiya dasturining tahliliy qismi respublika iqtisodiyotini rivojlantirishning asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlari bilan o’zaro bog’langan holdagi kapital qo’yilmalar xajmlari va moliyalashtirish manbalarini asoslashdan, dastur samaradorligini baholash, loyihalarni tanlab olish mezonlaridan iborat bo’ladi.
Dasturning tahliliy qismi tarkibida investitsiyalarning takror ishlab chiqarish va texnologik tarkibini hisobga olgan holda, umuman Dasturda, iqtisodiyot sektorlari va tarmoqlari, moliyalashtirish manbalari va xududlar, amalga oshirish yo’llari bo’yicha kapital qo’yilmalar tarkibi belgilanadi.
Dasturning yangi ichki mahsulot o’sishiga, iqtisodiyotning tarmoq va xududiy o’zgarishiga va import tarkibiga, ishlab chiqarish quvvatlarini va ijtimoiy soha ob’ektlarini ishga tushirish hajmlariga ta’sirining prognozlashtirilgan natijalari hisob-kitob qilinadi.
Dasturning barcha hisob-kitoblari tadrijiy tarzda, respublikani uch yillik davrda ijtimoiy - iqtisodiy rivojlantirish prognozlari va investitsii loyihalarining aniq dasturi asosida ishlab chiqiladi.
Dasturning aniq ro’yxatiga markazlashtirilgan manbalar, xukumat kafolati ostida beriladigan xorijiy kreditlar va to’g’ridan – to’g’ri xorijiy investitsiyalar hisobiga amalga oshiriladigan investitsiya loyihalari kiritiladi.
Dasturning aniq ro’yxati quyidagilardan iborat bo’ladi:
- iqtisodiyotni, ijtimoiy sohani va mamlakat mudofa qudratini tarkibiy o’zgartirishni ta’minlovchi respublika iqtisodiyoti ustuvor yo’nalishlarini rivojlantirish dasturlarini moliyalashtirishga yo’naltiriladigan markazlashtirilgan investitsiyalar limitlaridan;
- xorijiy investitsiyalar va xukumat kafolati ostida kreditlarni jalb etgan holda amalga oshiriladigan investitsiya loyihalarining aniq dasturidan;
- to’g’ridan – to’g’ri xorijiy investitsiyalar va kreditlarni jalb etgan holda amalga oshiriladigan investitsiya loyihalarining aniq dasturidan;
- ustuvor investitsiya takliflarining yig’ma ro’yxatidan iborat bo’ladi.
Ijtimoiy soha ob’ektlarining prognozlashtirilayotgan hajmlari dasturga yiriklashtirilgan, buyurtmachilar va ob’ektlar bo’yicha taqsimlanmagan holda kiritiladi.
Quyidagilar loyihalarni amalga oshirishning birinchi yilda ularni aniq dasturga kiritishning majburiy shartlari hisoblanadi.
- belgilangan tartibda tasdiqlangan loyihaning (investitsiya loyihasining texnik-iqtisodiy asoslashlari, texnik-iqtisodiy hisob-kitoblari) mavjud bo’lishi;
- moliyalashtirish manbalarining va kreditlarning shartnomada belgilangan muddatda qaytarilishining tasdiqlanishi.
Aniq dasturni shakllantirish jarayoni har bir loyiha bo’yicha batavsil axborot tayyorlash, loyihani ustuvorligi bo’yicha tanlab olish va ro’yxatni shakllantirishdan iborat bshchladi.
Har bir loyixa (loyihalar guruhi) bo’yicha axborot buyurtmachi tomonidan tayyorlanadi hamda unda quyidagilar bo’ladi:
- belgilanagan shakldagi loyiha pasporti;
- loyihani amalga oshirish reja-jadvali;
- aniq dasturni shakllantirish sanasida loyihani amalga oshirishning holati to’g’risidagi batavsil axborot – muhitga ta’sirini baholashni;
- ishlab chiqarish va ijtimoiy mulohazalarga ko’ra samaradorlikni va amalga oshirish imkoniyatlarini baholashni, tashkiliy tadbirlarning ko’lamini;
- mahsulotga talab hajmi va xususiyatini;
- echimning muqobil variantlari mavjudligini, shu jumladan faoliyat ko’rsatayotgan korxonalarni rekonstruktsiya qilish yo’li bilan ;
- asosiy materiallar va ishchi kuchi resurslarining mavjudligini;
- investitsiya harajatlarini miqdorini o’ziga oladi.
Aniq loyiha uni amalga oshirish maqsadga muvofiqligidan, uning iqtisodiy va moliyaviy samaradorligidan, ishlab chiqarish va ijtimoiy mulohazalarga ko’ra amalga oshirish imkoniyatlari va maqbulligidan, tarmoqni rivojlantirishning strategik vazifalariga muvofiqligidan kelib chiqqan holda bosqichma-bosqich tanlab olinadi:
- birinchi bosqichda – loyiha aniq tarmoq va mintaqani rivojlantirish ustuvorliklaridan kelib chiqqan holda oldindan baholanadi;
- ikkinchi bosqichda – loyiha iqtisodiyotning ayrim tarmoqlari va mintaqalarini rivojlantirish ustuvorliklardan kelib chiqqan holda, tanlab olinadi.
Aniq dasturga iqtisodiy jihatdan samarasiz investitsion loyihalarni, shuningdek, ilgari jalb qilingan kreditlar bo’yicha muddati o’tkazib yuborilgan qarzi bo’lgan korxonalar loyihalarni kiritish ta’qiqlanadi.
Quyidagilar birinchi bosqichda loyihaning ustivorligini belgilashning mezonlari hisoblanadi:
- loyihaning tarmoqni rivojlantirish strategiyasiga muvofiqligi;
- moliyaviy va iqtisodiy samaradorlik;
- mahalliy xom – ashyodan va butlovchi buyumlardan foydalanish darajasi;
- tayyorlangan mutaxasslarning mavjudligi;
- loyihaning amalga oshirishga tayyorlanganligi darajasi;
- ishga tushirilgandan keyin foydalanish xarajatlari.
Har bir mezonning muhimligi darajasi tarmoqni rivojlantirish strategiyasini hisobga olgan holda O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyot vazirligi tomonidan belgilanadi.
Ikkinchi bosqichda uch yillik davrda respublika iqtisodiyotidagi tarkibiy o’zgartirishlar prognozi muvofiq qo’shimcha ravishda quyidagi mezonlar hisobga olinadi:
- tarmoq (mintaqa) ning istiqboldagi prognoz o’sish sur’atlari;
- eksport salohiyatining prognoz o’sish sur’atlari;
- tarmoqning umuman respublika bo’yicha makroiqtisodiyot ko’rsatkichlariga ta’sirining o’zgarishi;
- tarkibiy omillar;
- ilgari quyilgan investitsiyalar samaradorligi;
- asosiy fondlar ahvoli va quvvatlardan foydalanish darajasi;
- loyihaning ijtimoiy ahamiyati.
Ikkinchi bosqichda tanlab olish natijalariga ko’ra dasturga kiritilgan ob’ektlarning aniq dasturi shakllantiriladi.
Dasturni va investitsiya loyihalarni amalga oshirishning birinchi yili ko’rsatkichlari mavjud moliyaviy resurslar va boshqa resurslar bilan o’zaro bog’langan bo’lishi kerak hamda birinchi moliyaviy yilda o’zgartirilmaydi.