Ma’ruza matni pedagogika instituti Tarix fakulteti talabalari uchun “Tarix o'qitish metodikasi” fanini o’rganishda yordamchi ma’ruza matni bo’lib, unda mazkur fanning dolzarb muammolari yoritilgan



Yüklə 1,01 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə42/59
tarix26.04.2022
ölçüsü1,01 Mb.
#56374
1   ...   38   39   40   41   42   43   44   45   ...   59
Ma’ruza matni pedagogika instituti Tarix fakulteti talabalari uc

 
Uyga topshiriq: ―Tarix darslarida tarixiy manbalar va badiiy adabiyotlardan foydalanish‖ 
mavzusi bo’yicha tayyorlanish. 
 
 
Mavzu: Tarix darslarida tarixiy manbalardan, badiiy va boshqa adabiyotlardan 
foydalanish. 
 
 
 
 
 
Reja: 
1.Dars jarayonida tarixiy  manbalardan foydalanish. 
2. Tarix darslarida badiiy adabiyotlardan foydalanish 
3. Adabiyotlar tasnifi 
Tayanch iboralar 
Tarixiy  manbalarning  turlari,  ularning  tarix  fani  uchun  ahamiyati,  tarix  darslari 
jarayonida  foydalanish  lozim  bo’lgan  badiiy  adabiyotlarning  turlari,  badiiy 
adabiyotlarning tasnifiy ta’rifi. 
 
 
 
Tarixiy-badiiy  adabiyotlar  tarixiy  jarayonlarni  o’zlashtirishda  muhim  omil.  Tarixiy–
badiiy  adabiyotlardan  tarix  darslarida  foydalanishda  o’quvchilarning  psixologik  yosh 
xususiyatlarini  hisobga  olish.  Badiiy  adabiyotlar  va  ularning  turlari.  Adabiy  manbalar  ulardan 
tarix  darslarida  foydalanish  metodlari:  Mavzuga  oid  adabiy  manbalarni  tavsiya  etish, 
manbalardagi  mavzuga  oid  shaxs  va  tarixiy  voqealar  xususida  suxbatlashish,  manbalardan 


foydalanish  metodlari.Badiiy  adabiyotning  yoshlarni  komil  inson  qilib  tarbiyalashdagi 
ahamiyati.  
 
Badiiy  adabiyotning  qimmati  o’quvchi  voqelikni  adibning  iste'dodi  darajasida  idrok 
etishga, uni ko’zi bilan ko’rishga, uning shaxsi orqali, ma'naviy dunyosi  orqali tasavvur etishga, 
u olg’a surgan o’z amaliy faoliyatida ongli ravishda amal qilishga erishishi bilan belgilanadi. 
 
O’quvchi  asarda  tasvirlangan  timsollar  galereyasi  va  badiiy  vositalarni  faqat 
ko’zatuvchisiga aylanmasligi, balki adib olg’a surgan ta'lim-tarbiyaviy g’oyani qanday natijaga 
erishganligi nuqtai nazaridan baholashga o’rgangan  taqdirdagina uning mohiyatini to’liq, chuqur 
anglab yetishi muqarrar. 
 
Badiiy asarni to’g’ri tanlay bilish ham asar g’oyasini ta'lim-tarbiyaviy tomondan chuqur 
o’zlashtirishning muhim omillaridan biri bo’lib, uni tanlashda  ma'lum mezonlarga asoslaniladi, 
ya'ni  badiiy  asarning  yuksak  g’oyaviy-badiiy  qimmati,  adib  ijodida  asarning  xarakterli  o’rni 
(asosan yuqori sinflarda): asarning yaratilgan va o’rganilayotgan davr uchun ahamiyati ( bu ham 
asosan  yuqori  sinflarda  hisobga  olinadi);  badiiy  asarning  ta'limiy,  tarbiyaviy,  rivojlantiruvchi 
xususiyati;  badiiy  asarning  o’quvchi  yoshiga  mosligi,  munosibligi;  badiiy  asarning  o’quvchi 
yoshiga mosligi,  munosibligi; o’quvchida qiziqish uyg’otishi; o’quvchining ma'naviy  qiziqishi; 
talabi, ehtiyojlariga javob bera olish darajasidan iboratdir. 
 
Proza  yo’lida  yozilgan  asarlar  hayotning  keng  va  ob'ektiv  manzarasini  tasvirlashi, 
ma'naviy  qadriyatlar  mohiyatini  atroflicha  ochib  berishi,  poeziyada  bunday  tasvirga  keng  
imkoniyat  yo’qligi,  dramatik  asarlarda  esa  voqelik  yozuvchi  nutqi  orqali  emas,  balki 
obrazlarning hatti-harakati, so’zlari orqali ifodalanishi bilan farq qiladi. Adabiy turlar o’rtasidagi 
bunday  farqlanish  ularning  tarbiyaviy  imkoniyatlari  jihatidan  ham  farqlanishiga  olib  keladi. 
Mazkur janrlardagi asarlar o’quvchiga birinchidan, o’tmishning  madaniy merosi. Bu merosning 
rang-barangligi, o’zbek xalqining takrorlanmas iste'dod egalari bo’lgan ajdodlari haqida aniq va 
qiziqarli ma'lumot beradi. Ikkinchidan o’quvchining o’zligini anglashi uchun boy ma'naviy oziq 
beradi. Uchinchidan, o’zbek millati, sharq xalqlari tarixi, dini madaniyati, urf-odatlari, an'analari; 
udumlari haqida badiiy ifoda vositalari asosida ilmiy, haqqoniy, tarixiy ma'lumotlarni egallashga 
muvaffaq  bo’ladi.  To’rtinchidan,  sharq  xalqlari,  o’zbek  xalqi  ruhiy  holati,  axloq-odob 
mezonlaridan  qahramonlik,  jasurlik,  mehnatsevarliq  insonparvarlik,  mehmonavozlik,  imon-
e'tiqod,  sevgida  sadoqat  kabi  qadriyatlar  haqida  atroflicha  ma'lumot  olishga  muyassar  bo’ladi. 
Masalan,qahramonlik 
eposlarida 
turkiy 
xalqlarga 
xos 
qahramonlik, 
vatanparvarlik, 
jasurlik(―Shiroq‖ , ―To’maris‖), xalqparvarlik, sevgida sadoqat (―Alpomish‖, ―Tohir va Zuhra‖, 
―Yusuf  va  Zulayho‖,  ―Farxod  va  Shirin‖),  jangnoma  xarakteridagi  dostonlarda  o’tmish 
qahramonlar, tarixiy va hayotiy haqiqatning kuylanishi (―Shohnoma‖, ―Jangnomai Jamshid‖...), 
pandnoma  harakteridagi  dostonlarda  kishining  kundalik  hayotida  amal  qilishi  lozim  bo’lgan 
xulq-avor  mezonlari  diniy  va  dunyoviy  ahloq  qonun-qoidalari  (―Qutadg’u  bilig‖,―Saddi 
Iskandariy‖...),  qissalarda  (―Badoe'-ul  vaqoe'‖,  ―Qissai  Yusuf  va  Zulayho‖,  ―Qissasul  anbiyo‖, 
―Qissai  Rabg’o’ziy‖  va  h.k.)  sharq  xalqlarining  turmush  tarzi,  tarixiga  xos  voqealar  tasviri 
ko’proq  o’z  ifodasini  topadi.  Shuning  uchun  ham  bu  janrlarda  yaratilgan  adabiyot  namunalari 
o’quvchiga  ma'naviy  madaniyatimizning  tarixiy  boy  qirrallari  haqida  sharq  xalqlari,  shu 
jumladan  o’zbek  xalqining  o’tmishi,  qadriyatlari,  axloq-odob  mezonlari  haqida  atroflicha 
ma'lumot berish imkoniyatiga ega.  Yuqori  sinf  o’quvchilarining  badiiy  adabiyot  vositasida  
ma'naviy  madaniyatini  shakllantirishning  pedagogika  talablaridan  biri,  uning  tarbiyaviy  ta'sir 
kuchidan foydalanishda unga davr nuqtai nazaridan yondashishdir. 
 
Klassik adabiyot namunalari mazmunida chuqur falsafiylik, farosatlilik o’quvchini o’zoq 
o’tmishga  sayohat  qildiradi.  Mualliflar  o’z  davrlarining  turmush  tarzlarini,  hayotiy 
muammolarini,  falsafiy  ildizlarini  badiiy  ifodalashga,  shu  usuldan  foydalangan  holda  xalqning 
moddiy va ma'naviy hayotini bir oz bo’lsa-da, tashvishli masalalardan, bezovta kechinmalardan 
yiroqlashtirishga  muvaffaq  bo’lganlar.  Klassik  adabiyot  namunalarining  katta  qismi  poetik 
tarzda  bunyod  etilgan  bo’lib,  ular  asosan  g’azal,  ruboiy,  fard,  tuyuq,  to’rtlik,  qissa,  hikoyat, 
doston, qasida, muxammaslardan iborat, shuning uchun o’quvchidan nozik did, qunt, teran fikr 
asosida  ularni  o’rganish  talab  etiladi.  Ahli  zamon  o’rtasidagi  insonpavrvarlik,  shirinsuxanlik, 


qadr-qimmat,  do’stlik  va  birodarlik,  Vatan  ishqi,  xalq  farovonligi  va  komil  inson  masalasi 
klassik adiblar ijodidagi bosh mavzu hisoblanadi.   

Yüklə 1,01 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   38   39   40   41   42   43   44   45   ...   59




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin