Ma’ruza matni pedagogika instituti Tarix fakulteti talabalari uchun “Tarix o'qitish metodikasi” fanini o’rganishda yordamchi ma’ruza matni bo’lib, unda mazkur fanning dolzarb muammolari yoritilgan

 
 
 
 
 
 
 
R.N. Tolibov, S. G’iyosov  
              
          Muallif:                                      
  katta o’qituvchi S.I. Hamroyeva 
          
 
 

---

Mavzu:       Kirish.      Tarix o’qitish metodikasinining predmeti, 
maqsad va vazifalari. 
Reja: 
1. Kirish. 
2. Tarix o’qitish metodikasining predmeti va uning vazifalari.  
3. Tarix o’qitish jarayonining tarkibiy qismlari va ular o’rtasidagi aloqalar.  
4. Tarix o’qitish metodikasining boshqa fanlar bilan bog’liqligi.  
 
 
 
 
 
Tayanch iboralar 
―Tarix o’qitish metodikasi‖ fanining fanga kiritilishi, tarixi, rivojlanishi. Fanning tarkibiy 
qismlari, ijtimoiy fanlar tizimida tutgan o’rni. 
 
 
 O’zbekistonning  mustaqil  davlat  deb  e'lon  qilinishi  respublikamizning  bugungi 
kuninigina  emas,  balki  istiqbolini  ham  belgilab  beruvchi  asosiy  omildir.  O’zbekiston 
Respublikasining  istiqlol  yo’li  avlod-ajdodlarimizning  tarixiy  an'analari  va  ma'naviy  merosiga 
suyangan  holda  tanlab  olinadi.  Zotan,  mustaqillik  yo’li  O’zbekiston  halqlarining  tarixiy 
an'analari  va  ma'naviy  boyliklarini  qayta  tiklovchi,  yangi  mazmun  bilan  boyituvchi  yo’ldir.  Bu 
esa  tarix  o’qitishni  milliy  asosga  qurishni,  xalqimizning  mehnatsevarlik,  do’stlik, 
mehmondo’stlik, ma'rifatparvarlik kabi an'analari, imon, insof, mehr-oqibat, andisha, or-nomus, 
Vatanga  hamda  xalqqa  sadoqat  kabi  oliyjanob  fazilatlarini  chuqur  o’rganishni,  ularni  asrab-
avaylab, yoshlar qalbiga, qon-qoniga singdirish, o’zini anglashga ko’maklashishi, respublikamiz 
istiqloli  uchun  astoydil  xizmat  qiladigan  faollarni  yetishtirishni  asosiy  vazifa  qilib 
qo’yadi.O’zbekiston xalqlari tarixini o’rganish o’quvchilarning bu tarixiy an'analar va oliyjanob 
fazilatlar manbalarini, ular mustahkam zaminga egaligini, tarixan tarkib topganligini, avloddan-
avlodga  o’tib,  mazmunan  boyib  borganligini,  jamiyatning  ravnaqi  va  farovonligi,  insonlarning 
ma'naviy kamoloti uchun hizmat qilib kelganligi, ularni bundan keyin ham asrab-avaylab davom 
ettirish,  avlodlarimizning  insoniy  fazilatlariga  sodiq  bo’lish  o’zlarining  muqaddas  burchlari 
ekanligini  anglab  olishlariga  yordam  beradi.  O’zbekiston  xalqlari  tarixini    o’rganish  asosida 
o’quvchilar  bu  o’lka  xududida  qadimdan  bir  necha  o’nlab  millat  va  elatlar  yonma-yon  yashab 
kelganligi,  ular  mahalliy  va  ajnabiy  bosqinchilar  zulmiga  qarshi  birgalikda  kurash  olib 
borganligi,  o’zbeklar  hamisha  boshqa  millat  va  xalqlarga  alohida  hurmat  bildirganligi,  xalqlar 
qardoshligi  va do’stligini  muqaddas, deb ardoqlaganligi,  o’zbek xalqining bu tabarruk  an'anasi 
umuminsoniy  qadriyatlarga  bebaho  xissa  bo’lib  qo’shilganligi,  millatlararo  munosabatlar 
keskinlashib  turgan  hozirgi  paytda  bu  an'ananing  hayotiyligi  yana  bir  bor  sinovdan 
o’tayotganligini  anglab  oladilar.  Shuningdek,  mustabid  hukmdorlar  va  bosqinchilar  hokimiyati 
yillarida xalqimizning moddiy-ma'naviy boyliklari va go’zal an'analari oyoq-osti qilib toptalgan, 
shaxsga  sig’inish  va  turg’unlik  yillaridagi  tanglik,  paxta  yakkahokimligi,  kimyoviy 
moddalarning  haddan  tashqari  ko’p  qo’llanilishi  O’zbekistonning  ijtimoiy-iqtisodiy,  ma'naviy-
siyosiy  rivojlanishiga  to’sqinlik  qilganligini,  ekologik  muhitdagi  nomutanosibliklarga,  Orol 
fojiasiga,  atrof  muhit,  yer-suv  va  havoning  ifloslanishiga  olib  kelganligini,  odamlarning 
sog’ligigagina  emas,  balki  irsiyatga  ham  ta'sir  ko’rsatayotganligini  o’quvchilar  tushunib  olishi, 
ularning  hozirgi  ekologik  muammolarni  hal  qilishda,  jumhuriyatimizning  ijtimoiy-iqtisodiy  va 
siyosiy  mustaqilligini  mustahkamlashda  faol  ishtirok  etishini  ta'minlashda  muhim  ahamiyatga 
egadir.O’zbekiston  xalqlari  tarixini  o’rganish  o’quvchilarni  avlodlarimizning  ko’p  ming  yillik 
madaniy va ma'naviy merosi, ularni jahon ilmiy tafakkuri va madaniyati taraqqiyotiga qo’shgan 
ulkan  hissasi  bilan  tanishtirish,  madaniyatimizgning  benazir  allomalari  nomlarini  hurmat  bilan 
tilga  olish,  ular  bilan  fahrlanishga,  milliy  iftixor  tarbiyasini  amalga  oshirishga  yordam  beradi. 
Shunday  qilib,  O’zbekiston  xalqlari  tarixi  o’qituvchilarining  milliy  ongini  o’stirishda,  o’zlikni 
anglashida,  ular  siyosiy  madaniyatini  oshirishda,  mustaqil  respublikamizning  ijtimoiy  faol  va 
ma'naviy  barkamol  kishilarni  haqiqiy  inson,  vatanparvar  qilib  tarbiyalashda  juda  katta 
imkoniyatlarga egadir. Lekin, hozirga qadar bu imkoniyatlardan yetarli darajada foydalanmasdan 
kelindi.  

---

 
Maktabda  O’zbekiston  xalqlari  tarixini  o’qitishning  bu  imkoniyatlaridan  samarali 
foydalanish  o’qituvchiga,  uning  mazkur  tarixning  yangilangan  mazmunini,  uni  o’qitish 
uslubiyatini  mukammal  bilishiga,  ta'lim  va  tarbiya  ishlarini  ilmiy  asosda  uyushtira  olishiga 
bog’liqdir. O’zbekiston xalqlari tarixi bo’yicha ushbu o’quv-uslubiy qo’llanmaning qayta nashr 
qilinishi shu maqsad uchun xizmat qiladi degan umiddamiz. Pedagogika oliy o’quv yurtlarining 
tarix fakultetlari talabalariga mo’ljallangan ushbu qo’llanma o’rta ta'lim  va o’rta maxsus  ta'lim  
tizimida    o’qitiladigan  ―O’zbekiston    tarixi‖    va  ―Jahon  tarixi‖  fanlarining  yangi  dasturiga 
muvofiq  tayyorlandi.Umumiy  o’rta  ta'lim  maktablarida  tarix  fanining  asosiy  maqsadi  eng 
qadimgi davrdan hozirgi kungacha bo’lgan Vatanimiz va jahon tarixiga oid eng muhim voqealar 
bilan  o’quvchilarni  tanishtirish,  ularni  O’zbekiston  va  jahon  xalqlarining  madaniy  va  ma'naviy 
merosiga, ilg’or an'analariga, milliy va umumbashariy qadriyatlarga hurmat  ruhida tarbiyalash, 
buyuk  merosimizning  davomchilari  hamda  uni  boyituvchilari  bo’lmish  munosib  vorislarni 
tarbiyalashdan  iborat.  Tarix  o’qitish  metodikasi  ilmiy    pedagogik  fan  bo’lib,  u  o’quvchilarga 
tarixdan puxta bilim berish, ularni milliy istiqlol g’oyasi ruhida tarbiyalash va kamol toptirishda  
o’rta ta'lim va o’rta maxsus ta'lim  tizimida o’qitiladigan tarix kursining maqsadini, ta'lim-tarbiya 
vazifalari,  mazmuni,  metod  va  usullarini  hamda  tarix  o’qitishning  eng  muhim  vositalarini 
belgilab  beradi.  Tarix  o’qitish  metodikasining  asosiy  fan  sifatida  oliy  o’quv  yurtlaridagi  tarix 
fakultetlarining o’quv rejasiga kiritilishi va uni o’rganishdan ko’zda tutilgan kelgusida o’qituvchi 
bo’lib chiqadigan talabalarni o’rta  ta'lim va o’rta maxsus ta'lim  tizimida tarix o’qitishning ilmiy 
asoslari  bilan  qurollantirishdan  iborat.  Tarix  o’qitish  metodikasi  o’zining  mustaqil  tekshirish 
predmetiga ega. O’rta   ta'lim va o’rta maxsus ta'lim  tizimida tarix fanining o’qitilishi va o’qitish 
jarayonining  o’rganilishi  tarix  o’qitish  metodikasining  predmetini  tashkil  etadi.  O’qitish 
jarayonining ob'ektiv suratda amal qiladigan o’z qonuniyatlari bor. Ularni bilib olish va ta'lim-
tarbiya  jarayonida  bu  qonuniyatlarga  amal  qilish,  ulardan  oqilona  foydalanish  o’rta      ta'lim  va 
o’rta maxsus ta'lim  tizimida  tarix o’qitishni ilmiy asosda olib borishning muhim shartidir.Tarix 
o’qitish  metodikasi  tadqiq  etadigan,  talabalarning  puxta  va  mukammal  bilim  olishi  va  amalda 
suyanishi kerak bo’lgan tarix o’qitishning umumiy qonuniyatlari nimalardan iboruat va lar ta'lim 
jarrayonida qanday namoyon bo’ladi?  

---

 
 
O’qitishning asosiy 
omillari 
 
Metodikaning asosiy 
vazifasi – o’rgatish 
Maqsadlar (ta’limiy, 
tarbiyaviy, 
rivojlantiruvchi) 
Sinflar, 
mavzular,darslar 
bo’yicha maqsadlarni 
aniqlashtirish 
Mazmun  
(tarixiy materialni 
saralash) 
Mazmunni maqsadlar 
va o’quvchilarning 
bilim imkoniyatlariga 
muvofiq tanlash 
Maqsadlar va bilim 
imkoniyatlarini 
hisobga olgan holda 
ta’lim usullari, shakl 
va vositalarini 
modellash. Ta’lim 
natijalarini dasturlash 
Ta’lim jarayonini tashkil 
etish (usullar, vositalar, 
metodlar) O’quvchilarning 
bilim imkoniyatlari. Ta’lim 
natijalari