маъруза соат

Sharqiy slavyanlarda davlat paydo bo’lishi haqidagi nazariyalar 
Nazariya nomi 
Normann 
Tsentrik 
Slavyan 
Vakillari
N.M.Karamzin, 
S.M.Solovev, 
L.N.Gumilev, 
B.L.Vasilev 
A.L.Yurganov, 
L.A.Katsva 
B.A.Ro’bakov, 
V.N.Chivilixin 
Mazmuni 
Qadimgi Rus 
davlati 
varyaglar 
tomonidan 
slavyanlarning 
ixtiyoriy roziligi 
bilan tuzilgan. 
Varyaglar 
slavyanlarga 
nisbatan 
uyushgan va 
ma’rifatli, ular 
o’sha davrda 
mavjud nisbatan 
rivojlangan 
davlatlar 
tomonidan tan 
olingan. 
Qadimgi Rus 
davlati slavyan 
jamiyatining 
uzoq davom 
etgan mustaqil 
taraqqiyoti 
natijasida 
tashkil topgan. 
Ammo chet 
ellik knyazlar 
haqiqatdan ham 
“uchinchi”, 
kelishtiruvchi 
kuch sifatida 
Rusga taklif 
etilgan. 
Rusga 
varyaglarning 
kirib 
kelganligi, bu 
yerda davlat 
tuzganliklari 
va dastlabki 
rus 
knyazlarining 
varyaglardan 
bo’lganligi 
inkor qilinadi.
Novgorodliklar tomonidan knyazlik taxtiga afsonaviy Ryurikning 
taklif etilishi Rus sivilizatsiyasi taraqqiyotida muhim siyosiy omil 
bo’ldi (“normann nazariyasi”). Ammo ayrim olimlarningfikricha, 
varyaglar Rusga kelgunga qadar bu yerda davlatning yuzaga kelishiga 
asos bo’lgan siyosiy-huquqiy va ijtimoiy munosabatlar mavjud bo’lgan. 
Rus tarixchisi V.O.Klyuchevskiy (1841-1911 yy) arab va Vizantiya 
manbalariga tayangan holda VI asrdayoq sharqiy slavyanlarda knyaz 
Dulebov 
yetakchiligigidagi 
katta harbiy ittifoq bo’lganligini 

---

130 
ta’kidlaydi. Uning fikriga ko’ra Vizantiya bilan doimiy kurash bu 
ittifoqning shakllanishiga sabab bo’lgan va sharqiy slavyan qabilalarini 
birlashtirgan. 
Rusning Vizantiya bilan, u orqali yunon-rim madaniyati bilan 
shuningdek varyaglar bilan o’zaro aloqalar ushbu sivilizatsiyaning 
shakllanishida tashqi omil vazifasini bajargan. Xalqlarning buyuk 
ko’chishi natijasida V-VI asrlarda slavyanlarda urug’chilikka emas, 
hududiy-siyosiy xarakterga ega jamoa shakllangan. VIII-IX asrlarda 12 
ta qabila-knyazliklar ittifoqi vujudga kelgan.
Uzoq 
vaqtgacha 
Russda 
yerga 
xususiy 
mulkchilikning 
bo’lmaganligi ushbu sivilizatsiyaning yana bir o’ziga xos xussiyatini 
shakllantirgan. Yana bir o’ziga xoslik sifatida Kiev Rusining yaxlit 
markazlashgan davlat bo’lmaganligini ko’rsatib o’tish mumkin. 
Mo’g’ul-tatar bosqini ham Rus sivilizatsiyasiga katta ta’sir ko’rsatdi.
Rus sivilizatsiyasining o’ziga xos qirralarining shakllanishida bir 
tomondan, Vizantiya xristian ma’naviy va moddiy madaniyati, ikkinchi 
tomondan Rusda uzoq vaqt hukm surgan ma’jusiylik dinlari o’z 
ta’sirini ko’rsatgan. Xristianlik qabul qilingandan so’ng ham 
ma’jusiylik an’analari saqlanib qolgan.
Rus xalqi uch subetnik komponentlar aralashmasidan shakllangan: 
dehqon-slavyanlar va baltlar, ovchi fin-ugor, shuningdek germanlar, 
ko’chmanchi turk va qisman shimoliy Kavkaz xalqlari. Bu turli 
etnoslar diniy jihatdan ham rang-barang bo’lgan. Kiev knyazlari 
ijtimoiy tuzilmalarning xilma-xilligi sharoitida son va madaniy jihatdan 
ustun bo’lgan birorbir etnosga tayana olmagan. Ryurikovlarda kuchli 
harbiy-brokratik 
tizimga 
ham 
ega 
bo’lmagan. Shu sababli 
birlashtiruvchi vosita rolini xristianlik o’ynagan.