Masalalar mashqlar to‘plami: Tanqidiy tafakkur usuli

Ma’lumot yig‘ish. Bu bosqichda o‘qituvchi ta’lim oluvchilarga kerakli barcha manbalarni va savollar va topshiriqlar varag‘ini beradi. Ushbu varaqda ta’lim oluvchi­larga ma’lumotlarni bosqichma-bosqich yig‘ish tartibi savollar yoki topshiriqlar shaklida berilishi kerak.
Ta’lim oluvchilar o‘zlariga berilgan ish topshirig‘ini tahlil qilib, darsliklar, o‘quv-uslubiy ko‘rsatmalar, sxemalar va jadval­lar, texnik hujjatlar asosida ish bosqichlari yoki kerakli jihozlar xaqida ma’lumot yig‘adi. Buning uchun ular yo‘nalti­ruvchi savollar yoki topshiriqlardan berilgan vazifa ta’rifi va o‘quv maqsadlari haqidagi ma’lumotlardan foydalanishlari kerak.
2). Rejalashtirish. Bu bosqichda ta’lim oluvchilar mustaqil ravishda ish rejasini tuzishlari, ya’ni ish topshirig‘ini hal qilishga qaratilgan o‘zlarining bajara­digan ish bosqichlarini (masalan, ishlov berish jarayoni, material, jihozlar va yordamchi vositalar) rejalashtirishlari lozim. Ta’lim oluvchilar bu erda o‘zlarining dastlabki nazariy bilimlariga tayanadilar va shaxsiy yozuvlaridan foydalaniladilar.
3). Qaror qabul qilish. Ta’lim oluvchilar o‘qituvchi bilan birgalikda rejani amalga oshirish to‘g‘risida qaror qabul qilishadi. Agar muammoni echishda turli echimlar yuzaga kelsa, u holda eng unumli echim tanlanadi. O‘qituvchi doimo maslahatchi sifatida qatnashishi kerak.
4). Amalga oshirish. Bu bosqichda ish topshirig‘ini tuzilgan rejaga muvofiq bajarishadi. O‘qituvchi esa ularning ishini nazorat qilib turishi lozim.
5). Tekshirish. Ta’lim oluvchilar bajargan topshiriqlari natijalarini o‘zlari tekshi­rib (masalan sifat ko‘rsatkichlarini) "Baholash varag‘iga" qayd qilishlari va bir-birlarining ishini tekshirishlari mumkin. O‘qituvchi natijalarni "Xulosalar varag‘iga" yozib qo‘yadi.
6). Xulosa chiqarish. O‘qituvchi ish jarayoni va natijalarni tahlil kilib yakuniy suhbat o‘tkazadi va keyingi safar qaysi jihatlarda e’tibor berish kerakligini aytib o‘tadi.
O‘quv jarayonini bunday bosqichlarga bo‘linishi ta’lim oluvchilarga mustaqil o‘rganishga turtki beradi.
“To‘rt pog‘onali” metod – amaliy ko‘nikmalarni o‘zlashtirish jarayonining to‘rt pog‘ona doirasida kechadigan metodidir.
Bu metod ta’lim oluvchilarga bir xilda takrorlanadigan qo‘l ko‘nikmalarini tez va mukammal o‘rganib olishlariga yordam beradi. “To‘rt pog‘onali” metod qo‘llanilganda, ta’lim oluvchilar iloji boricha oddiy operatsiyalar bilan tanishtiriladi, so‘ng uni takrorlaydilar va to mukammal o‘zlashtirmaguncha mashq qiladilar. Ushbu metod quyidagi bosqichlardan iborat:

• 
  tushuntirish;
  
• 
  nima qilish kerakligini ko‘rsatib berish;
  
• 
  ko‘rsatilgan tarzda qaytarish;
  
• 
  mashq qilish.
  

Muhandis-pedagog faoliyati:

• 
  tushuntirish;
  
• 
  ko‘rsatib berish;
  
• 
  atolarni tuzatish;
  
• 
  baholash.
  

Ta’lim oluvchi faoliyati:

• 
  tinglash;
  
• 
  kuzatish;
  
• 
  takrorlash;
  
• 
  mashq qilish.
  

“To‘rt pog‘onali” metodning bosqichlari quyidagilardan iborat:

1. 
   “Tushuntirish” bosqichida muhandis-pedagog ta’lim oluvchilarga avval oddiy operatsiya bosqichini tushuntirib beradi.
   
2. 
   “Nima qilish kerakligini ko‘rsatib berish” bosqichda muhandis-pedagog ta’lim oluvchilarga topshiriqni qanday bajarish kerakligini amalda ko‘rsatib beradi.
   
3. 
   Uchinchi bosqichda ta’lim oluvchilar muhandis-pedagog ko‘rsatgan ish harakatlarini takrorlaydi. Muhandis-pedagog ta’lim oluvchilar bajarayotgan harakatlar yuzasidan o‘z fikrini bildirib, xatolarini to‘g‘rilab turadi.
   
4. 
   “Mashq qilish” bosqichida ta’lim oluvchilarning hatti-harakati muhandis-pedagog tomonidan nazorat qilib boriladi. Ta’lim oluvchilar ish amallarini mukammal o‘zlashtirganlaridan so‘ng, uni mustaqil bajaradilar.
   

“To‘rt pog‘onali”metodning asosiy belgisi-ta’lim oluvchilarning harakatlari muhandis-pedagog ko‘rsatib bergan harakatlar loirasi bilan cheklanganligidadir.
“To‘rt pog‘onali” metodning afzalliklari:

• 
  ta’lim oluvchilarda amaliy ko‘nikmalarni shakllantirishda yordam beradi;
  
• 
  vaqtdan unumli foydalanish imkoniyati mavjud;
  
• 
  oddiy ish bosqichlarini o‘zlashtirish darajasi yuqori bo‘ladi.
  

“To‘rt pog‘onali” metodning kamchiliklari:

• 
  ta’lim oluvchilarning harakatlari ta’lim beruvchi ko‘rsatib bergan harakatlar doirasi bilan cheklanib qoladi;
  
• 
  ta’lim oluvchilar yakka tartibda o‘rganishga yo‘naltiriladilar, lekin mustaqil fikrlash imkoniyati chegaralangan bo‘ladi;
  
• 
  ish bosqichlarini amalga oshirishda hech qanday yangicha yondashuvlarga yo‘l qo‘yilmaydi.
  

“Ishbop o‘yin” metodi.
“Ishbop o‘yin” metodi – berilgan topshiriqlarga ko‘ra yoki o‘yin ishtirokchilari tomonidan tayyorlangan har xil vaziyatdagi boshqaruvchilik qarorlarni qabul qilishni imitatsiya qilish (taqlid, aks ettirish) metodi hisoblanadi.
O‘yin faoliyati biron bir tashklot vakili sifatida ishtirok etayotgan ishtirokchining xulq-atvori va ijtimoiy vazifalarni imitatsiya qilish orqali beriladi. Bir tomondan o‘yin nazorat qilinsa, ikkinchi tomondan oraliq natijalarga ko‘ra ishtirkochilar o‘z favoliyatlarini o‘zlashtirish imkoniyatiga har ega bo‘ladi. Ishbop o‘yinda rollar va rollarning maqsadi aralashgan holda bo‘ladi. Ishtirokchilarning bir qismi qat’iy belgilangan va o‘yin davomida o‘zgarmas rolni ijro etishlari lozim. Bir qism ishtirokchilar rollarini shaxsiy tajribalari va bilimlari asosida o‘z maqsadlarni belgilaydi. Ishbop o‘yinda har bir ishtirokchi allohida rolli maqsadni bajarishi kerak. SHuning uchun vazifani bajarish jarayoni individual-guruh xarakterga ega. Har bir ishtirokchi avval o‘zining vazifasi bo‘yicha qaror qabul qiladi, so‘ngra guruh bilan maslahatlashadi. O‘yin yakunida har bir ishtirokchi va guruh erishgan natijalariga qarab baholanadi. Quyida “Ishbop o‘yin” metodining tuzilmasi keltirilgan.

• 
  O‘yin shartlari va baholash mezonlari bilan tanishtirish;
  
• 
  Vazifalarni taqsimlash;
  
• 
  Vazifalar bo‘yicha ishtirokchilar qaror qabul qiladilar;
  
• 
  O‘yinni amalga oshirish;
  
• 
  Muhokama qilish; baholash.
  

“Ishbop o‘yin” metodining bosqichlari quyidagilardan iborat:

1. 
   Ta’lim beruvchi mavzu tanlaydi, maqsad va natijalarni aniqlaydi. Qatnashchilar uchun yo‘riqnomalar va baholash mezonlarini ishlab chiqadi.
   
2. 
   Ta’lim oluvchilarni o‘yinning maqsadi, shartlari natijalarini baholash mezonlari bilan tanishtiradi.
   
3. 
   Ta’lim oluvchilarga vazifalarni taqsimlaydi, maslahatlar beradi.
   
4. 
   Ta’lim oluvchilar o‘z rollari bo‘yicha tayyorgarlik ko‘radilar.
   
5. 
   Ta’lim oluvchilar tasdiqlangan shartlarga binoan o‘yinni amalga oshiradilar. Ta’lim beruvchi o‘yin jarayoniga aralashmasdan kuzatadi.
   
6. 
   O‘yin yakunida ta’lim beruvchi muhokamani tashkil etadi. Ekspertlarning xulosalari tainglanadi, fikr-mulohazalar aytiladi.
   
7. 
   Ishlab chiqilgan baholash mezonlari asosida natijalar baholanadi.
   

Har bir rolni ijro etuvchi o‘z vazifasini to‘g‘ri bajarishi, berilgan vaziyatda o‘zini qanday tutishi kerakligini namoyish eta olishi, muammoli holatlardan chiqib ketish qobiliyatini ko‘rsata olishi kerak.
“Ishbop o‘yin” metodining afzalliklari:

• 
  Ta’lim oluvchilarning bilimlarini va tajribalarini, qarashlari va xulqlari orqali ifoda etishga yordam beradi;
  
• 
  Ta’lim oluvchining boshlang‘ich bilimlari tajibalarini safarbar etish uchun yaxshi imkoniyat yaratiladi;
  
• 
  Ta’lim oluvchilar o‘z bilimlari doirasidan kelib chiqqan holda imkoniyatlarini namoyish etishlari uchun sharoit yaratadi.
  

“Ishbop o‘yin” metodining kamchiliklari:

• 
  Ta’lim beruvchidan katta tayyorgarlikni talab etadi;
  vaqt ko‘p sarflanadi;
  
• 
  Tanlangan mavzu ta’lim oluvchining bilim darajasiga mos kelishi talab etiladi;
  
• 
  Ta’lim oluvchining his-hayajoni to‘g‘ri qaror qabul qilishga xalaqit berishi mumkin.