Mashinasozlik materiallari

Ion (geteropolyar) bog’lanishlar. Bunday bog’lanishli qattiq jismlar kristall panjaralarning tugunlarida ionlar turadi. (1.3-rasmga qarang) Ion bo’g’lanish elektromanfiylik jixatidan bir-biridan katta fark kilgan ikki element orasida vujudga keladi. Binobarin, ion bo’g’lanish birinchi grappa metallari, ya’ni ishqoriy metallar bilan yettinchi grappa elementlari (galogenlar) orasida vujudga keladi.
Ion bo’g’lanish vujudga kelishini natriy xlorid (NaCl) misolida qurib chiqaylik. Xlor atomi natriy atomiga karaganda anchagina elektromanfiy bo’lganligidan uzining sirtqi qavatidagi bir elektronini xlor atomiga beradi, natijada natriy atomi musbat zaryadli natriy ioni Na⁺ ga (kationga), xlor atomi esa bir elektron biriktirib olib, manfiy zaryadli xlor ioni Cl^- ga (anionga) aylanadi. Qarama-qarshi zaryadli bu ionlar kulon kuchi vositasida o’zaro tortilib, birikma (NaCl) xosil qiladi. Birikma (molekula) tarkibidagi har qaysi ion o’z atrofida elektr maydoni vujudga keltiradi. Demak, ion bog’lanishli molekulalarda bir necha (kamida ikkita) elektr maydoni bo’ladi. Ion bo’g’lanishning getropolyar bo’g’lanish deb xam atalishiga sabab ana shu.



1.3-rasm. Ion bog’lanishli birikmalar.
Ion bog’lanishli birikmalarda ta’sir etuvchi kulon kuchlar zarrachalarning (ionlarning) bir-biriga puxtaroq tortilishiga sabab bo’ladi, shuning uchun bunday birikmalarning suyuqlanish temperaturasi va qattiqligi yuqoriroq bo’ladi.
Qattiq jismlardagi asosiy bog’lanishlarga atom (gomeopolyar, kovalent) bog’lanishlar kiradi. Atom bog’lanishli qattiq jismlar kristall panjaralarining tugunlarida o'zaro kovalent bog’langan atomlar turadi (1.4-rasmga qarang). Kovalent boglangan atomlar bir-birini juda puxta tortib turganligi uchun bunday birikmalarning suyuqlanish harorati va qattiqligi nihoyatda yuqori bo’ladi.
Elektromanfiyligi bir-biriga teng bo’lgan elementlargina kovalent boglanadi. Kovalent bog’lanish nazariyasiga ko'ra, bunday bo’g’lanish hosil bo’lishida elektron bir atomdan ikkinchi atomga o’tmaydi (chunki bu atomlarning elektromanfiyligi bir xil), balki o’zaro ta’sir qiluvchi ikkala atomga tegishli bo’lib qoladi.
Atom bog’lanishli qattiq moddalarga misol kilib, olmosni ko’rsatish mumkin. Olmosda uglerodning har bir atomi uglerodning boshqa to'rtta atomi bilan bog’langan, bu to'rtala bog’lanish bir xil bo’lganligidan olmos kristalini bitta gigant molekula deb qarash lozim.