Mashinasozlik materiallari

Konstruktiv mustaxkamlikni oshirish uchun turli texnologik metodlar: legirlash, termik va kimyoviy-termik ishlov berish, plastik deformatsiya, turli xildagi sirt qoplamalarini qo‘llash va boshqa shu kabilar foydalaniladi. Konstruktiv mustaxkamlikni oshirish usullarining sxematik tasviri 5.10-rasmda keltirilgan.
Materiallarning mustaxkamlik tavsifnoalarini oshirish nuqsonlarsiz kristallar olish orqali ham erishish mumkin. Ammo bu imkoniyat faqat nozik kristallar uchun yaratiladi. Bunday hollarda ipsimon ko‘rinishdagi kristallar past qiymatdagi plastiklik xossalariga ega bo‘ladi. Materiallar mustaxkamligini (plastik deformatsiyaga qarshiligini) oshirishning ikkinchi yo‘li kristall panjaralardagi turli xildagi nuqsonlarning xarakatchanligini, ayniqsa dislokatsiyaning xarakatlanishini kamaytirishga asoslanadi. Material strukturasiga u yoki bu ta’sir usullaridan foydalanib dislokatsiyaning xarakatchanligini keskin kamaytirishga erishish mumkin.
10.4-rasm. Konstruktiv mustaxkamlikni oshirish metodlari
Konstruktiv mustaxkamlikni oshirish konstruksiya materialining faqatgina eng kam plastik deformatsiyani ta’minlovchi tashqi yuklanishlaming qiymatlarini oshirishga qaratilgan bo‘lmay, balki materialning murtlashuviga yuqori darajada qarshilik ko‘ratishini ta’minlashi ham zarur.
Mustaxkamlikni oshirish uchun kristall strukturasidagi dislokatsiyalarning xarakatini cheklash zarur. Buning uchun dislokatsiya xarakatiga u yoki bu ko‘rinishdagi to‘siqlar hosil qilish zarurati tug‘iladi. Lekin ba’zi hollarda plastiklik va qovushqoqlikning yuqori qiymatlariga erishish uchun qandaydir darajada dislokatsiyalarning xarakatchanligini xam ta’minlash kerak. Bunday hollarda dislokatsiyaning xarakatlanishi natijasida to‘siqlar atrofida mikroplastik deformatsiyaning to‘planishini ta’minlash va bu orqali murt darzlarning hosil bodishi ehtimolliklari oldi olinishi zarur.
Material strukturasida dislokatsiyalar xarakatlanishi uchun «yarim singdiruvchi» to‘siqlar hosil qilinishi lozim. Bunday to‘siqlar dislokatsiya xarakatini samarali to‘xtatib qolmasdan, balki kuchlanishning ba’zi bir aniq qiymatlarida dislokatsiya to‘siqlar orqali o‘tib shikastlanish ehtimolligini kamaytiradi. Materiallarni puxtalashning asosiy mexanizmlari anna shu nuqtai nazarga qaratilgandir.