Matematik tasavvurlarni shakllantirish Bolada qog’oz varag’ida mo’ljal olish malakalarini shakllantirish

187 Bolalar bog^- chasida tarbiya va ta'lim dasturi “Fazoda mo' ljal olish” bo' limi nechanchi guruhdan boshlab orgatiladi

Maktabga tayyorlov guruhida bolalarning harakat yo’nalishini ularning o’zi va buyumlar orasidagi, buyumlarning o’zi orasidagi fazoviy munosabatlarda, shuningdek, qog’oz varag’ida mo’ljal olish malakalari rivojlantiriladi va mustahkamlanadi. Bolalar bilan ishlash metodikasi chapdan-o’ngdan, ustida-ostida kabi qarama-qarshi yo’nalishlarni ajratishga asoslanishi kerak.Bolada qog’oz varag’ida mo’ljal olish malakalarini shakllantirish uchun bunday topshiriq beriladi: varaqning yuqori chekkasiga 4ta varaqcha va pastki chekkasiga shuncha gulcha qo’yish. Shundan keyin tarbiyachi bolalarga nima qayerda yotganini gapirib berishni taklif qilishi mumkin. Bundan keyin topshiriqlarning murakkabroq variantidan foydalanish maqsadga muvofiq. Olti yoshli bolalar “o’ziga” nisbatan to’la ishonch bilan mo’ljal oladilar. Ammo hali ularning ko’pchiligi buyumlarning, boshqa odamlarning o’ng va chap tomonlarini farq qilishda qiynaladilar. Ularni, masalan, o’zi tomoniga yuzi bilan aylangan o’rtog’ining o’ng qo’li uning chap qo’li qarshisida bo’lish holi ajablantiradi. Nega bunday bo’ladi? Oldingi ish natijasida bolada quyidagi bilim va malakalarning puxta andozasi yig’ilib qoladi: o’ngda (o’ngroqda, o’ngga), o’ng qo’l turgan tomonda bo’ladi. Bu fazo “o’zidan” mo’ljal olishda mutlaqo to’g’ri. Ammo endi vaziyat o’zgardi. Bolaga boshqa odamadan yoki boshqa buyumlardan mo’ljal olish taklif qilinadi. Demak, munosabat nuqtasi subyektning o’zidan tashqarida belgilanadi. Bu yerda oldingi tajriba fazoviy vaziyatlarning yangi variantlari bilan ziddiyatlikka kirishgandek bo’ladi. Haqiqatda esa, masalan, bola o’zi bilan juft bo’lib turgan Malik o’zidan o’ng tomonda turganini yaxshi biladi. Bu endi odat, oddiy haqiqat. Ammo teskari fazoviy munosabatlarni tuushunish tayyorlov guruh bolalari uchun hma unchalik oson emas. Bu yerda boshqa odamga nisbatan mo’ljal olish vaziyati mavjud. Bunda to’g’ri tahlil qilish uchun bola eng oldin o’rtog’ining o’ng va chap qo’lini aniqlashi kerak. Katta guruhda bolalar bu malakani egallab olishgan, endi esa shu malaka puxta va ustivor ko’nikma bo’lishi kerak. Olti yoshli bolalar o’ng va chap tomonni boshqa odamga nisbatan aniqlashni xuddi o’ziga nisbatan o’ng va chap tomonni aniqlagandek aniqlashini yaxshi tushunib olmoqlari kerak. Aniqlashning samarali usuli hayolan o’rtog’ining orqasiga turishdan iboratdir. Shunday qilib, yuzi bilan orqasiga boshlang’ich holatdan, ya’ni bola o’rtog’ining orqasida turgan holatida boshqa odamga nisbatan o’ng va chap tomonni aniqlashi kerak; shundan keyin yuzma-yuz holatida, ya’ni boshqa bola qarshisiga turib, o’ng-chapni farqlash kerak. Keyinroq esa har qanday boshlang’ich holatda, hatto o’rtog’i orqasi bilan bilan turganda ham, o’ng-chap tomonlar aniqlanadi.