Materialshunoslik

 

---

113 
Nazorat savollari: 
1. Metalurgiya jarayoni haqida nimalarni tushunasiz. 
2. Metall kukunlarini prokatlash deganda nimani tushunasiz. 
3. Oquvchanlik nima? 
 
 
13-MAVZU: 
CHO’YAN OLISH USUL
LARI 
 
Tayanch so’zlar: cho’yan, ishlab chiqarish, domna pechi, 
zaplechit, qurilma, metallurgiya, kombinat, mexanizm, avtomatika, 
shixta pechi, margeness, oltingugurt, gaz, koloshnik qism,
metall 
xalqali taglik plita, taglik, beton poydevor, o’txona, yoqilg’i, shihta 
taksimlovchi voronka.
13.1. Domna pechining tuzilishi va ishlash printsipi 
Domna pechi 8-10 yil davomida uzluksiz ishlovchi shaxta pechi 
bo’lib, o’rtacha hajmli 2000 - 3000 m
3
. 
Keyingi yillarda hajmi juda katta domna pechlari qurilmoqda. 
13.1-rasm. Cho’yan xossalari. 
Masalan,1974 yildan boshhlab Krivoy Rog metallurgiya 
kombinatida hajmi 5000 m
3
li domna ishlamoqda.1986 yilda 
Cherepovets metallurgiya kombinatida "Severyanka" deb atalgan 
domna pechi ishga tushirildi. Bu domna pechi dunedagi eng yirik 
pechlardan bo’lib, hajmi 5580 m 3, buyi 100 metrdan ortiq, diametri 
19 m bo’lib, zamonaviy avtomatik mexanizmlar bilan jihozlangan. 
Har sutkada 10000 -12000 t cho’yan ishlab chiqariladi. 
Domna pechining ichki devori shamot g’ishtidan terilib, sirtidan 
15-20 mm li po’lat list bilan qoplanadi. Bu qoplama pechining g’ilofi 
deyiladi. 
Domna pechi quyidagi asosiy qismlardan iborat bo’lib, ishlash 
printsipi quyidagicha: Pechning ustki qismi koloshnik deb ataladi. 

---

114 
Koloshnikda shihta materiallarini bir tekisda yuklash uchun, yuklash 
apparati o’rnatilgan. Domna ishlayotganda ajralayotgan gazlar
uning kaloshnik qismiga o’rnatilgan trubalar orqali gaz tozalash 
apparatiga o’tadi. Tozalangan gazlar maxsus trubalar orqali havo
qizdirgichga yuboriladi. Pastga tomon kengayib boriladigan kesik 
konusli eng katta qismi shaxta deb ataladi. Bu qism tsilindrik shaklli 
qism bilan tutashgan bo’lib raspar deyiladi. Raspar kesik konusli
qism bilan tutashgan bo’lib, bu qism zaplechik deb ataladi. Bu qismi 
tsilindrik shakli qism bilan tutashgan bo’lib u o’txona (gorn) deb 
ataladi. O’txona tubi leschand deyiladi. U grafit gilli bloklar yoki 
yuqori sifatli shamot g’ishtlardan ishlanadi. Pech metall xalqali taglik 
plitaga, taglik esa beton poydevorga o’rnatilgan bo’lib, temir 
ustunlarda turadi.