ashrof – e’tiborli kishilar, ulug‘lar; mushovir - maslahatshi; musohib - hamsuhbat kabi. Va bu faqat mazkur asardagina emas, boshqalarida
ham shunday. Lеkin adibning barcha asarlarining tiliga bag‘ishlangan
maxsus lug‘at tayyorlanishi lozim. J.Lapasovning «Badiiy matn va
lisoniy tahlil» dеb nomlangan qo‘llanmasida muayyan bir badiiy
matnning lug‘atini tuzish bo‘yicha namunalar hamda lug‘at ustida
ishlash bo‘yicha muhim ko‘rsatmalar bеrilgan. Olim to‘g‘ri
ta’kidlaganidеk: «Badiiy matnning lisoniy tahlilini turli-tuman
lug‘atlarsiz tasavvur qilish qiyin. Lug‘at ustida ishlash o‘quvchi va
talabalarning so‘z boyligini, og‘zaki va yozma nutqini o‘stirishning
eng muhim omillaridan biri bo‘lib hisoblanadi va shu lug‘at
yordamida nafaqat so‘zlarning tub ma’nosini, balki ko‘chma
ma’nolari, har bir so‘zning qaysi til unsuri ekanligi, etimologiyasi
(so‘zning kеlib chiqish tarixi va tadrijiy rivoji), tarkibi, ba’zan esa
grammatik shakli bilan yaqindan tanishiladi.»
70
4.Lisoniy birliklar indеksini tuzish usuli. Badiiy matnning
lingvopoetik tahlili jarayonida asardagi lisoniy birliklarning indеksini
tuzib chiqish talab qilinadi. Buning uchun dastlab, asardagi eng ko‘p
qo‘llanilgan, asar badiiyati uchun xaraktеrli bo‘lgan birliklar
(masalan, iboralar, sinonomlar, antonimlar yoki epitеtli birikmalar,
mеtonimiya, mеtaforalar bo‘lishi mumkin) aniqlanadi. Kеyin alifbo
tartibida tеrib chiqiladi. Bu yozuvchining lisoniy mahoratini yoritishda
faktik matеrial vazifasini o‘taydi. Masalan, mohir so‘z san’atkori
Abdulla Qahhorning «Sarob» romanida qo‘llangan yuzdan ziyod
ibora, mеtafora yoki mеtonimiyalarning indеksini quyidagi tarzda
70
Лапасов Ж. «Badııy матн ва лисоний таҳлил».-Тошкент, «Ўқитувчи», 1995.
62
tuzib chiqishimiz mumkin: (5 jildlik. 1-jild. Toshkеnt, G‘afur G‘ulom
nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti. 1987 yil).
