Mavzu : O’yin bog’cha yoshidagi bolalarda yetakchi faoliyat sifatida

1.2  Bolaning  psixik  o’sishida o’yinning ahamiyati 

   

Ko’pchilik psixologlar hamda pedagoglar  o’yinning psixologik masalalari 

bilan bevosita shug’ulaninb,o’yinlarning  bolaning psixik  kamol toptirishdagi 

ahamiyatiga alohida to’xtalib o’tganlar , ma`lumki o’yin bola uchun voqeolikni aks 

ettirishdirbu voqelik bolani qurshab turgan voqeolikdan ancha qiziqarlidir.o’yining 

qiziqarliligi uni anglab yetishning osonligidadir .Kattalar hayotida faoliyat, xizmat 

,yumush qanday ahamiyatga ega bo’lsa bola hayotida o’yin ham shunday  

ahamiyatga ega .Jahon psixologiyasi fanida to’langan ma’lumotlarga ko’ra eng 

soda psixik jarayondan eng murakab psixik jarayonlar hammasining eng muhim 

jihatlarini shakillantirishda o’yinlar katta rol o’ynaydi. Maktabgacha yoshdagi bola 

muayan xususiyatga ega bo’lgan rolni tanlaydi ,shu bilan birga u yoki bu 

personajga xos qatiy yurish –turishni ojngli ravishda  ijro etishga intiladi. Shunday 

ekan ,o’yin maskur bola uchun eng zarur faoliyatga aylana boradi  va yangi 

shakildagi xarektirlarni takomillashtirish ,ularni anglagan holda esga yushurish 

ehtimoli yaqqol voqealikka aylana boshlaydi,Maskur harakatlarni egalash bolada 

jismonoy mashiqlarni ongli ravishda bajarish imkoniyatni vujudga keltiradi.          

Bolaning o’yinlar shart-sharoitidan-kelib chiquvchi ongli maqsadi harakatlarni 

bajarish kezida o’z ifodasini topadi va uning o’z oldiga quygan maqsadi esda olib 

qolish va esga yushurish jaroyonlariga aylanadi .Bolalr labaratoriya sharoitiga 

nisbatan o’yinlarda ko’proq so’zlarni eslab qolish va esga tushirish imkoniyatiga 

ega bo’ladilarbu esa ixtiyoriy xotira xususiyatini chuquroq ochishga yordam 

beradi.o’yin faqat bilish jarayonlarni takomillashtirib qolmay ,  bolaning  xulq- 

atvoriga ham ijobiy tasir ko’rsatadi.  Maktabgacha yoshdagi bolalarda o’z xulqini 

boshqarish ko’nikmalarni tarkib toptirishga bog’liq psixologik muammoni 

o’rgangan Z.B.Manuylenkoning fikricha biror maqsadga to’naltirilgan 

mashyg’ulatga  nisbatan o’yinda xulq ko’nikmalarni oldinroq va osonroq egalash 

---

 

19 

mumkin ayniqsa bu omil maktabgacha yoshdagi bolalarda yosh davrining 

xususiyati sifatida o’zining yorqin ifodasini topadi .  Katta maktabgacha yoshdagi 

bolalarda  o`z xulqini o’zi boshqarish ko’nikmasi o’yin faoliyatida ham,  boshqa 

sharoitlarda ham qarib baravarlashadi .Bazan ular ayrim vaziyatlarda ,masalan 

musoboqa paytida o’yindagiga qaraganda yuqoriroq ko’rsatkichga ham erishishlari 

mumkin.O’yin vao’yin faoliyati bolada o’z xulqini boshqarish ko’nikmalarni 

shakilantirish ochun muhim ahamiyat kasb etadi. 

 

Bolaning aqliy o’sishi to’g’risida  fikir yuritilganda ,oldingi bobda qayd 

qilinganidek ,shuni ham aytish kerakki , narsalarni yangi nom bilan atashda yoki 

yangicha nomlash xolatidan kelib chiqib ,subekt o’yin paytida faol harakat qilishga 

urinadi .  CHunki u moddiy narsalarga asoslangan harakat rejasidan tasavvur 

qilinayotgan  ,fikir yurtiladigan jisimlar mohiyatni aks etiruvchi harakat rejasiga 

o’tadi.bola jisimlarni moddiy shaklidan birdaninga xayoliy ko’rinishga o’tishida 

unga tayanch nuqtasi bo’lishi kerak,vaxolanki shunday tayanch nuqtasini 

vazifasini bajaruvchi narsalarning aksariyatidan o’yinda bevosita obekt sifatida 

foydalaniladi .O’yin faoliyatida maskur jisimlar qandaydir alomatlarni aks 

ettiruvchi sifatida emas ,balki ana shu tayanch narsalar to’g’risida fikirlash uchun 

xizmat qiladi ,shuningdek ,tayanch nuqtasi harakatning yaqqol narsa bilan bog’liq 

jihatini aks ettiradi. Yuqorida aytilganidek ,narsa bilan o’yin harakatlarning 

takomillashuvi harakat shakli ,xususiyati ,bosqichi kabilarni qisqartirish  va  

umumlashuvi ularning aqliy ko’rinishdagi mantiqan izchil ,yig’iq shakilga 

o’tishining asosini tashkil qiladi.             

Psixolog J.Piaje o‘yinda jismlarga yangi nom berish omiliga jiddiy e’tibor 

bilan qarab, bu ish ramziy ma’noli tafakkur shakllanishining tayanchi, degan 

xo‘losaga keladi. Lekin bu xulosa vaziyatni aks ettirishning birdan-bir to‘gri yo‘li 

ekanligini bildirmaydi. SHuning uchun narsaning nomini o‘zgartirish bilan bolada 

tafakkur va aql-zakovat o‘sishini kutish ham mantiqqa mutlaqo ziddir, Aslida 

narsalarni qayta nomlash emas, balki o‘yin harakatlarining xususiyatini 

o‘zgartirish bolaning aqliy o‘sishiga sezilarli ta’sir o‘tkaza oladi.  

---

 

20 

Darhaqiqat, o‘yin faoliyatida bolalarda harakatning yangi kurinishi, ya’ni 

uning fikriy, aqliy jihati namoyon bo‘ladi va shuning uchun o‘yin harakatlarini 

shakllantirish jarayonida bolada fikrlash faoliyatining dastlabki ko‘rinishi vujudga 

keladi. Bolaning aqliy kamol topishida yoki uning umumiy kamolotida o‘yinning 

muhim ahamiyat kasb etishi xuddi mana shu dalil orqali uz ifodasini topadi. 

Bola o‘yin faoliyatida maktab ta’limiga tayyorlanib boradi, shu boisdan, 

unda aqliy harakatlarning yaqqol shakllari tarkib topa boshlaydi. Rolli o‘yin faqat 

alohida olingan psixik jarayon uchun ahamiyatli emas, balki bolada shaxs 

xususiyat va fazilatlarini shakllantirishda ham zarurdir. Binobarin, katta yoshdagi 

odamlar rolini tanlab, uni bajarish bolaning his-tuygularini qo‘zgatuvchilar bilan 

uzviy bogliq  holda namoyon bo‘ladi. CHunki o‘yin davomida bolada har xil 

xohish va istaklar tug‘ila boradi, bular boshqa narsalarning tashqi alomatlari, 

o‘ziga rom etishi sababli hamda bolaning ixtiyoridan tashqari, tengdoshlarining 

ta’siri ostida tug‘iladi.