Mavzu : O’yin bog’cha yoshidagi bolalarda yetakchi faoliyat sifatida

II. bob  Maktabgacha yoshdagi bolalar  rivojlanishida o‘yinning 

ahamiyati.    

2.1. O‘yin turlari va ularni psixologik xususiyatlari. 

         Maktabgacha yoshdagi bolalarni o‘yini xilma-xildir. Ularni o‘yin turlarini 

asosan kuyidagi klassifikatsiya kilish mumkin. 

1)   syujetli va rollarga    bulib uynaladigan o‘yinlar; 

2)  Dilaktik o‘yinlar; 

3)  Xarakatli yoki koidali o‘yinlar; 

4)  Aralashtirilgan o‘yinlar; 

5) Kurish va yasash o‘yinlari. 

Syujetli va rollarga bulib uynaladigan bogcha yoshi bolalarni eng asosiy o‘yin 

formasidir. 

          Maktabgacha yoshdagi bolalar kuprok «bogcha-bogcha», «poezd-poezd» 

kabi kizikarli bulgan o‘yinlar uynaydi. Lekin turli yoshdagi bolalarning  

o‘yinlari bir xil bulsa xam syujeti xar xil buladi. Masalan: kichik gurux bolalari 

«bogcha-bogcha» o‘yinini uynar ekan ular peshinga ovkat pishiradilar, nonni 

kesadilar, idishni yuvadilar. Ammo kesilgan non kugirchoklarga berilmaydi, 

pishirilgan ovkat tarelkaga suzilmaydi. 

           Maktabgacha yoshdagi bolalarga sensor tarbiya berishda didaktik 

o‘yinlarni roli katta. Didaktik o‘yinlar maktabgacha ta’lim muassasasida 

maxsus dastur asosida olib boriladigan mashgulotlarni muvaffakiyatli 

utkazishga, katta gurux bolalarini maktabdagi ukish faoliyatiga tayyorlashga 

katta yordam beradi. 

---

 

31 

 Maktabgacha yoshdagi bolalar o‘yinlari ichida xarakatli yoki koidali o‘yinlar 

xam muximdir. CHunki xarakli o‘yinlar bolalarni jismoniy jixatdan 

chiniktiradi,  dadil, kurkmas,  epchil bulishga undaydi. 

Psixologiya qabul qilinganidek, rolli o‘yin faoliyati syujet va mazmundan 

tashkil topadi. Odatda syujet deganda, o‘yin faoliyatida bolalar aks ettiradigan 

voqelikning doirasi tushuniladi. o‘yin syujeti turli davrga, sinfiy xususiyatga, 

oilaviy turmush tarziga, geografik va ishlab chiqarish sharoitlariga bog‘liq holda 

yaratiladi. Bola munosabatga kirishadigan voqelik doirasi qanchalik tor, 

cheklangan bo‘lsa, o‘yinnnig syujeti shunchalik xira va bir xil ekanligini aks 

ettiradi. 

O‘yinlarning syujeti xilma-xilligiga  qaramay, ularin maxsus guruhlarga 

biriktirish imkoniyati mavjuddir. Masalan, yirik psixolog E.A.Arkin o‘yinlarning 

quyidagi tasnifini tavsiya qiladi:  

1) ishlab chiqarishga (texnikaga); sanoat, qishloq xo‘jaligi, qurilish, kasb-

hunarga oid o‘yinlar;  

2) maishiy va ijtimoiy  siyosatga ro‘zg‘or: bog‘chaga, maktabga, kundalik 

turmushga oid o‘yinlar;  

3) harbiy 

: urush-urush o‘yinlari;  

4) drammalashtirilgan: kino, spektakl va boshqalarga oid o‘yinlar. 

 Biz shu tasnif haqida L.S.Vigotskiy, A.N.Leontev, D.B.Elkonin singari 

psixologlarning tanqidiy mulohazalariga to‘la qo‘shilamiz, chunki harbiy va 

drammalashtirilagn o‘yinlarni ham ijtimoiy-siyosiy guruhga kiritish mumkin.              

Bizningcha, D.B.Elkoninning tasnifi ma’quldir. U maktabgacha yoshdagi 

bolalarga xos rolli o‘yinlarning syujetiga ko‘ra uchta guruhga ajratishni tavsiya 

qiladi:  

1) maishiy mavzu syujetiga oid o‘yinlar;  

---

 

32 

2) ishlab chiqarish syujetiga maaluqli o‘yinlar;  

3) ijtimoiy-siyosiy syujetli o‘yinlar.  

Muallif ayrim o‘yin turlari maktabgacha yoshdagi bolalarning barcha 

bo‘g‘inlariga mosligini, syujetlar maishiydan ishlab chiqarishag qarab va undan 

ijtimoiy-siyosiy voqealarni aks ettirishga qarab rivojlanishini alohida uqtiradi. 

Uning fikricha, o‘yin syujetidagi bunday izchillik bolaning bilim saviyasi, turmush 

tajribasi kengayishi, uning katta yoshdagi odamlar turmushiga chuqurroq kirib 

borishi bilan bog‘liqdir. Darxaqiqat, o‘yin syujetining o‘sishi turmushning tobora 

yangi qirralarini aks ettirish bilan cheklanib qolmay, muayyan syujetning o‘ziga 

xos boshqa ko‘rinishlari bilan boyishi sababli ham amalga oshadi. 

       Bolalarga tashabbuskorlik, jamoaizm, burch xislarini ustiradi. Bunga «Kim 

birinchi», «koptok», «ok kuyonchautiribdi», «etib ol» o‘yinlari kiradi. 

         Xarakatli o‘yinlar asosan  sayr va jismoniy tarbiya mashgulotlarida 

utkaziladi. Drammalashtirilgan o‘yinlarni xam bolalar sevib uynaydilar. Bu 

o‘yinlar turli xil ertak va xikoyalar saxnaga kuyiladi,rollarni esa bevosita 

bolalarni uzlari ijro etadilar. Masalan: «Kizil shapkacha», «Tormok», 

«SHolgom» drammali o‘yinlar bolalarni nutki xayol va kobiliyatlarini tarkib 

toptiradi. 

         Maktabgacha yoshdagi bolalar o‘yinlari orasida kurish-yasash o‘yinlari 

xammaga ma’lum bir maksadga karatilgan buladi. 

          O‘yin faoliyati bolalarni individual ravishda urganish imkonini beradi. 

Ayrim bolalar jamoa bulib uynashni yoktiradilar bu psixologik bolani umumiy 

tarakkiyotiga ta’sir etadi. SHuning uchun tarbiyachilar jamoa o‘yinlarga 

tortishlari kerak.  

Ijodiy va syujetli  o‘yinlarda bolalarning barcha psixik proseslari bilan 

birlikda individual ( shaxsiy) xislatlari ham shaklllanadi. Mana shu nuqtai 

nazardan  o‘yin maktabgacha ta’lim muassasadagi ta’lim –  tarbiya ishlari orasida 

eng asosiy, markaziy o‘rinda turadi. Demak, maktabgacha ta’lim muassasadagi 

ta’lim  –  tarbiya ishlarini muvaffaqiyati ko‘p jihatdan bolalarning o‘yin 

faoliyatlarini maqsadga muvofiq  tashkil qila bilishga bog‘liqdir.  

---

 

33