YaShIRIN ZAXM
Kasalda kasallikning aktiv belgilari yuk, fakat serologik reaktsiyalar orkali
aniklanishi mumkin bulgan zaxm – yashirin zaxm deyiladi.
Yashirin zaxm bilan ogrigan kasallarni – profilaktik tekshirish natijasida, kasal
bilan alokada bulganlarni tekshirganda, ishga kirayotganlarni, dekretirovannыy
ishchilarni (bolalar muassasalari, obщepit va boshkalar) tekshiriladi, xamma
somatik statsionardagi kasallardan kon olib tekshirilganda aniklanadi.
Yashirin zaxm, ikki yilgacha vakt ichida aniklansa ertangi, ikki yildan keyin bulsa
kechki buladi. Ba'zan kasalning anik vakti aniklanmaydi, bunda noanik yashirin
zaxm buladi.
"Boshsiz" ("obezglavlennыy") zaxm.
Zaxmning bu formasida kasallik asosan kattik shankrsiz kechadi va ikkilamchi
davrning toshmalaridan boshlanadi. "Boshsiz" zaxm kuprok kon kuyganda yukadi,
bunda ok spiroxeta tugridan-tugri konga kuyiladi, shuning uchun terida kattik
shankr bulmaydi.
19
Kasallik kon kuyilgandan keyin 14 kundan to 4-5 oygacha (urtacha 2-2,5 oy).
Yashirin davrdan keyin boshlanadi va ikki xil kechadi:
1)
Limfa bezlar kattalashadi.
2)
Limfa bezlar kattalashmaydi
Seroreaktsiya toshmalar toshishi bilanok musbat buladi.
Zaxm kasalligida immunitet
Zaxm kasalligiga karshi tugma immunitet yuk ya'ni zaxm bilan xamma odam
ogrishi mumkin.
Zaxm bilan ogrigan bemor organizmda infektsion immunitet xosil buladi, yani
kasalda zaxmning aktiv formasida immunitet bulib, organizmda ok spiroxeta
yukolishi yoki kamayishi bilan yana yukolib ketadi.
Bunga misol shankrga karshi immunitetdir, kasalda kattik shankr paydo bulgandan
10-14 kun keyin kasal bulib, shankr bitishi bilan yukoladi. Xozirgi vaktda
kasalning yangidan yukishi (renifektsiya) va kaytalanishi (retsidiv) mumkin.
Kasal odam tuzalgandan keyin, zaxm kasalligi yangidan yukishi mumkin, buning
uchun kuyidagi shartlar bulishi kerak:
1)
Birinchi zaxm kasalligidan tulik davolangan bulishi kerak;
2)
Kasallikni ikkala safar xam bitta vrach aniklashi, agar ikkita bulsa avtoritetli
bulishi kerak;
3)
Kattik shankr klinikasi anik bulish kerak va ok spiroxeta albatta bulishi
kerak;
4)
Kattik shankr xar safar yangi joyda chikish kerak;
5)
Yashirin davr normal bulishi kerak;
6) Ikkala safar xam aktiv formali zaxm bilan ogrigan istochnik bulishi kerak;
20
7) Limfa bezlar kattik shankr yakinida kattalashgan bulishi kerak;
8) Seroreaktsiya oldin manfiy keyin musbat bulishi kerak;
9) Birinchi kasaldan davolash davrida seroreaktsiya manfiy bulishi kerak;
10) Birinchi zaxmni davolab bulgan vaktdan bir yil utgan bulishi kerak.
Agar yukoridagi shartlar tugri kelmasa bu yangi yukish emas, balki kasallikni
kaytalanishi buladi.
Eski kasal ustiga, yangi kasal yukishi mumkin, bu esa resuperinfektsiyadir.
Kupincha zaxm kasalligida uz-uzidan tuzalishi xam bulish mumkin degan fikrlar
suriladi. 1890-1910 yillar ichida Oslo klinikasida prof. Bek zaxm kasallarni fakat
tashkaridan oddiy maz surkash bilan davolaydi, spetsifik preparatlar bermaydi.
1955 yildan usha kasallardan 1147 tasi topilib tekshirilganda – 10,8% zaxmdan
ulgan, 15,8% ulchamli zaxm, 10,4% vistseral, 6% neyrosifilis topilgan, 30% fakat
seroreaktsiya musbat bulgan 30% kasalda zaxmning xech kanday belgilar
kolmagan.
Xuddi shunday fakt Amerikada olingan, Alabama shtatida 400 kasalni
davolashmagan, 30 yildan keyin – 30% kasalda zaxm tuzalib ketganligi
aniklangan.
Bundan tashkari zaxmda "nullerstvo" bormi yukmi degan savol xam bor. "Nuller"
uzidan kasallik belgisi yuk, lekin birovga yuktiradi. "Nuller" xayvonlarda
eksperimental yul bilan isbotlangan, lekin odamlarda isbotlanmagan.
Keyingi vaktlarda bir kancha Rossiya olimlarining tekshirishi natijasida, ok
spiroxeta L-formaga utganda, L-forma ikki xil bulishi, bir xili antigen bulib ta'sir
kilsa, ikkinchisi ta'sir kilmasligi ma'lum buldi.
Shunga asosan olimlar tomonidan aytilgan 30% kasalning uzidan-uzi tuzalish,
uning organizmda L–formali ok spiroxeta antigen bulib ta'sir kilolmaydi shuning
21
uchun kasalda xech kanday belgi yuk, ikkinchi 30% fakat seroreaktiv musbat
bulganda, L-formali ok spiroxeta antigen bulib ta'sir kiladi.
Shunga asosan olimlar ikkala formada xam bari-bir organizmda ok spiroxeta bor, u
kasal deb atashadi.
Zaxmning birlamchi davri, kattik shankr
(birlamchi sifiloma, birlamchi affekt, birlamchi skleroz)
Yashirin davr utgandan keyin (urta xisobda 3-4 xafta) ok spiroxeta kirgan joyda,
terida kizgish dog paydo buladi, 2-3 kundan keyin dog tugunchaga aylanadi, bir
necha kundan keyin tuguncha eroziya yoki yaraga aylanadi. Shunday kilib kattik
shankr ("shankr" frantsuzcha suz bulib – yara degani) xosil buladi. Xosil bulgan
element kasalni bezovta kilmagani uchun kasal dog, tugunchani kuprok sezmaydi
va yara xosil bulgan kuradi. Shuning uchun kupincha vrachlar kattik shankrni
eroziya yoki yara xolida kuradilar.
Kattik shankr - eroziya yoki yara bulib, yumalok oval shaklida, chegaralari anik,
chetlari tekis bulib, tubiga tomon suyri bulib boradi, yuzi tekis, sillik, yangi
suyilgan gusht rangida buladi. Yaraning markazi goxo sargish yog gubori bilan
koplangan bulishi mumkin (u.d.cocord)
Agar shankrni ikki barmok orasiga olib ushlab kurilsa, uning ostida kattik infiltrat
borligi aniklandi. Infiltratni uch xil formasi ma'lum: infiltrat – kogozsimon bulib,
ushlaganda barmoklar orasida daftar varagiga uxshaydi, plastinkasimon – infiltrat
xuddi disk-togoyga uxshaydi, tugunsimon – panjalar orasida yarimsharsimon
tugun seziladi. Kattik shankr yuzasidan ozgina seroz suyuklik chikib turadi. Kattik
shankr ogrimaydi.
Ba'zan eroziyali shankr yuza kismidan kattalashadi, tubida esa tuk-kizil rang va
donodor bulib koladi: ushlab kurilganda eroziya ostida plastinkali infiltrat buladi.
Bunday birlamchi skleroz xuddi kuygan yarani eslatadi va kuygan shankr (ulcus
durum combustiformis) deyiladi.
22
Shankrnig yana bir turi – uleus durum et courd xam bor.
Kattik shankr kattaligi xar xil bulib tugnogich boshidan (karliksimon shankr), to
bir sumli tangachaga buladi (baxaybat shankr).
Biz kattik shanklarni diametriga karab kuyidagicha bulamiz:
1.
Mayda shankrlar – diametri to 0,5 sm. gacha
2.
Urtacha shankrlar, diametri 0,5-1 sm.
3.
Katta shankrlar – diametri 1-2 sm.
4.
Baxaybat shankrlar, diametri 2 sm. 2 sm.dan ortik.
Aslida kattik shankr bitta buladi, lekin keyingi vaktlarda kattik shankr bir nechta
bulib uchrayapti. Kup kattik shankr asosan kichishadigan kasalliklar (ekzema,
chesotka jinsiy organlarda) bulganda yoki kasal odam bilan kayta-kayta jinsiy
aloka kilganda uchraydi.
Kupincha kattik shankr eroziya xolda uchrar edi, keyingi vaktlarda yara xolda xam
tez-tez uchrab turibdi. Xozirgi vaktda uchraydigan kattik shankrning 55% eroziya,
45% yara xolda bulayapti.
P.M.Zorinaning (1973) yozishicha 32 yoshli birlami seronegativli kasalda 52 kattik
shankr bulgan. Kattik shankrlar joylashishiga karab – genitalnыy, genitaliya
atrofida (supa, chov, oralik), ekstragenitalnыy va bipolyarnыy buladi. (kattik
shankrning badanning xamma joylarida uchrashishi mumkinligi tugrisida misollar
keltirish).
Dostları ilə paylaş: |