Mavzu: 1917-1991 yillarda O’zbekistonda ta’lim tizimi va pedagogik fikrlar rivoji

Bozor iqtisodiyoti sharoitida mehnat resurslaridan foydalanish samaradrorligiga baho berishda personalning rentabelligi ko’rsatkichi (foydaning sanoat ishlab chiqarish personali o’rtacha yillik soniga nisbati) katta ahamiyatga ega. Foyda mahsulotni sotish rentabelligiga, kapitalning aylanish koeffisiyentiga va harakatdagi kapitalning summasiga bog’liq bo’lganligi sababli mazkur ko’rastkichning omilli modelini kuyidagicha tasavvur etish mumkin:

Bozor iqtisodiyoti sharoitida mehnat resurslaridan foydalanish samaradrorligiga baho berishda personalning rentabelligi ko’rsatkichi (foydaning sanoat ishlab chiqarish personali o’rtacha yillik soniga nisbati) katta ahamiyatga ega. Foyda mahsulotni sotish rentabelligiga, kapitalning aylanish koeffisiyentiga va harakatdagi kapitalning summasiga bog’liq bo’lganligi sababli mazkur ko’rastkichning omilli modelini kuyidagicha tasavvur etish mumkin:

• Birinchi model buyicha sotish rentabelligi darajasining kapital aylanish koeffisiyenti va mehnat kapital bilan ta’minlaganligining o’zgarishi hisobiga bitta xodimga to’g’ri keladigan foydaning qanchalik o’zgarganligini aniqlash mumkin.
• Ikkinchi model bitta xodimga to’g’ri keladigan foyda qanchalik o’zgarganligini aniqlash imkonini beradi. Bu o’zgarish mahsulotni sotish rentabelligi darajasi ishlab chiqarilgan mahsulot umumiy hajmida tushumning salmog’i mehnat unumdorligi hisobiga ro’y beradi. Ikkinchi modelning qulay tomoni shundaki, u mehnat unumdorligi o’sish omilini personal rentabelligining oshish sur’atlari bilan bog’lash imkonini beradi. Buning uchun vaqt omili hisobiga mahsulot ishlab chiqarish o’rtacha yillik miqdori o’zgarishini bir so’mlik tovar mahsuloti hisobiga olingan foydaning haqiqiy darajasiga ko’paytirish kerak.
• Mehnat unumdoligi darajasiga baho berish uchun umumlashtiruvchi, xususiy va yordamchi ko’rsatkichlar tizimidan foydalaniladi. Umumlashtiruvchi ko’rsatkichlar - bu bitta ishchining ishlab chiqargan o’rtacha yillik, o’rtacha kunlik va o’rtacha soatlik mahsuloti, shuningdek, bitta ishlovchiga to’g’ri keladigan o’rtacha yillik mahsulot ishlab chiqiladi.