Mavzu. 1918 1939-yillarda ilmiy-texnik taraqqiyotning jadallashuvi, ilm-fandagi yutuqlar

Statut — asosan, Buyuk Britaniya huquqiy madani- yatiga xos bo‘lgan bayoniy xarakterdagi huquqiy huj- jat, qaror.

Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar

1. 
   Buyuk Britaniya Birinchi jahon urushidan qanday natijalar bilan chiqdi?
   
2. 
   Buyuk Britaniya taraqqiyotidagi qanday muammolar 1926-yil maydagi eng yirik ish tashlashni keltirib chiqardi?
   
3. 
   Bu davrda siyosiy rivojlanishdagi Buyuk Britaniyaga xos bo‘lgan qanday asosiy jihatlarni ajratib ko‘rsatish mumkin?
   
4. 
   Buyuk Britaniyaning mustamlaka va dominionlar bilan mu- nosabatida qanday o‘zgarishlar yuz berdi?
   

Ikkinchi jahon urushidan oldin Buyuk Britaniya tashqi siyosa­tining asosiy maqsadi nimadan iborat edi?


9-MAVZU. 1918 - 1939-YILLARDA FRANSIYA
Iqtisodiy rivojlanish. Birinchi jahon urushini Fransiya g‘alaba bilan yakunladi. U o‘zining ashaddiy dushmani bo‘lgan Germaniyani tor-mor qildi, qit’ada boshqa jiddiy raqibi qolmadi. Ammo bu g‘alaba fransuz xalqiga juda qimmatga tushdi. Bevosita urush harakatlari bo‘lib o‘tgan Fransiya hududining uchdan bir qismidagi sanoat korxonalari vayron qilindi. Pul keskin qadrsizlandi, Fransiya AQSHdan qarzdor bo‘lib qoldi.
Urush qishloq xo‘jaligi, sanoat va kredit tizimiga jiddiy zarar yet- kazdi, Fransiya dunyodagi kreditorlik pozitsiyasini qisman yo‘qotdi. Kapi- talning katta qismi kredit sohasidan ishlab chiqarish sohasiga ko‘chdi.
Versal shartnomasiga binoan Fransiya Elzas va Lotaringiyani qayta- rib oldi, 15 yilga Saar ko‘mir havzasini egalladi, Germaniya mustamla- kalari hisobiga o‘z imperiyasini kengaytirib oldi. Germaniya Fransiyaga katta reparatsiya to‘ladi.
Bularning hammasi 1920-yillari sanoatning o‘sishi uchun qulay sharoit yaratdi.Sanoatning avtomobilsozlik, samolyotsozlik, neftni
qayta ishlash, kimyo sanoati kabi yangi turlari paydo bo‘ldi. Ayni paytda qishloq xo‘jaligi turg‘unlik holatini boshdan kechirayotgan bo‘- lib, mahsulot yetishtirish urushdan oldingi holatida edi.
1929 — 1933-yillardagi jahon iqtisodiy inqirozi Fransiyada 1930-yili boshlandi. Shu yili ishlab chiqarishning o‘sish sur’atlari susayib, sanoat ishlab chiqarishi keskin pasayib ketdi. Metallurgiya, mashina- sozlik, to‘qimachilik va oziq-ovqat sanoatida inqiroz yuz berdi. Ish­lab chiqarishning pasayishi ishsizlar sonining oshishi va ish haqining kamayishiga olib keldi.
Inqirozdan aholining barcha qatlamlari jiddiy zarar ko‘rdi. Shahar mayda burjuaziyasining daromadlari keskin tushib ketdi, yuz minglab mayda savdogarlar xonavayron bo‘ldi. Fransiyada sanoat ishlab chiqa­rishi 1930-yillar oxirida ham inqirozdan oldingi darajasiga yetmadi.
Ichki siyosat va ijtimoiy muammolar. Birinchi jahon urushidan keyingi og‘ir ahvolga qaramasdan,Fransiya hukmron doiralari «Biz istaganimizning hammasiga, hatto undan ham ko‘prog‘iga erishdik» deya, xalqni xotirjam qilishga urindi. Germaniya ustidan qozonilgan g‘alabadan so‘ng mamlakatda shovinistik kayfiyat keng tarqaldi. 1919-yil noyabrdagi saylov jarayoni millatchilik va «bolsheviklar xavfi» bilan qo‘rqitish ruhi ostida o‘tdi. Burjua partiyalaridan iborat Milliy blok guruhi tuzildi. Milliy blok saylovlarda 2/3 qismdan ko‘proq ovoz oldi. Bu Fransiyadagi o‘ng kuchlarning eng katta g‘alabasi edi.
Ammo saylovlarda Milliy blok bergan va’dalar bajarilmadi, Fransiya 1930-yillarning o‘rtalarigacha ijtimoiy qonunchilik sohasida bir qadam ham olg‘a tashlamadi.
Shunday bo‘lsada, 1926—1929-yillari hukumat pulning qadrsizlanishini to‘xtatishga, kun kechirishni arzonlashtirishga erishdi. Ijtimoiy faoliyatga e'tibor qaratildi: ishsizlik, keksalik, kasallik, nogironlik va homiladorlik uchun pensiyalar joriy qilindi. Shunday holatda bo‘lib o‘tgan 1928-yilgi saylovlarda ham o‘ng kuchlar g‘olib chiqdi.
Fransiyada iqtisodiy inqiroz 1930-yil oxirida boshlandi. Uchinchi respublika jiddiy qiyinchiliklarga duch keldi: 1929 — 1932-yillari bir nechta hukumat almashdi. Ammo ularning birortasi iqtisodiy inqirozni to‘xtata olmadi.
1934-yili hokimiyatga yana o‘nglar keldi. Fransiyada fashistik rejim o‘rnatilishi real xavfga aylandi. Mamlakatda fashistlar faollashgan bir paytda hukumat aralashmaslik siyosatini olib bordi. Faqat Xalq fron- ti fashistlarga qarshi faol harakat qildi. Ammo o‘nglar ularni Fransiyani «sovetlashtirish»da aybladi. O‘nglar yetakchisi Pyer Laval: «Xalq frontidan ko‘ra Gitler ma’qul», — deya bayonot berdi. Bu shiorni o‘shadavr fransuz siyosiy elitasining katta qismi qabul qildi. Aynan shu hol Uchinchi respublikani halokatga olib kelgan asosiy omillardan biri bo‘ldi.
Tashqi siyosat. Versal shartnomasi shartlarining bajarilishi uchun kurash Fransiya tashqi siyosatida markaziy o‘rinni egallaydi.



Eduard Dalad’e.
1938 yil kuzida Eduard Dalad’e hukumati Buyuk Britaniya bilan birga Chexoslovakiyani fashis- tik Germaniyaga topshirgan Myunxen kelishuvini ma’qulladi. Amalda Myunxen kelishuvi yangi jahon urushiga yo‘l ochib berdi. Bu urushning birinchi qurbonlaridan biri Fransiyaning o‘zi bo‘ldi. 1940-yil 14-iyun kuni nemis qo‘shinlari Parijga kirib keldi.
O‘shanda ko‘pchilik faqat Chexoslovakiyaga — Fran­siyaning ishonchli, sodiq ittifoqchisiga nisbatan xoinlik bo‘ldi, deb o‘ylagan edi. Ammo bu faqat Chexoslovakiyaga nisbatan emas, butun dunyoda tinchlikka nisbatan xoinlik bo‘lib chiqdi. Bu xoin­lik natijasida ilk jabr ko‘rganlardan biri fransuz xalqi bo‘ldi.
O‘z yetakchilarining kaltabin siyosati Uchinchi respublika uchun juda qimmatga tushdi: u nemis qo‘shinlarining oyog‘i ostida barbod bo‘ldi.