Mavzu: 6 -7 yoshli bolalarning rivojlanish xususiyatlari mundarija: kirish

II.BOB. 6-7 YOSHLI BOLALAR KOMPITENSIYALARINI RIVOJLANISHI.
2.1.6-7 Maktabgacha yoshdagi bolalarda diqqat,xotira,nutq,fikrlash va tafakkurini rivojlantirish
Maktabgacha yoshdagi bolalarda kreativ tafakkurni shakllantirish muammosi juda ko'p tadqiqotchilarni qiziqtirgan muammo sifatida uzoq yillardan buyon o'rganilib kelinmoqda. P.F.Legaft (1837-1909)ningfikricha, inson hayotining ayni shu bosqichida uning kelgusida qanday xarakter-xislatlar sohibi bo'lishi belgilanadi va axloqiy xarakterning asoslari yuzaga chiqadi..
Bu yo'nalishning rivojlanishiga V.N.Druzhinin, A.V.Zaporozhets, A.N.Leontiev, N.N.Poddyakov, D.B.Bogoyavlenskaya, V.A.Kudryavtsev, O.M.Dyachenko, A.M.Matyushkin, K.Heller, N.S.Leites, J.Guilford va boshqa olimlar o'z hissalarini qo'shishgan. Ular o'z ishlarida kreativlikni boshqa psixik jarayonlardan ajralib turuvchi tafakkurning o'ziga xos jihati sifatida ta'rif berganlar. Ular kreativlikni bolalarning shaxsiy fazilatlari va ularning tasavvuri bilan bog'laganlar. Ijodiy tafakkur va ijodiy tasavvur - insonning ijodiy qobiliyatining muhim tarkibiy qismidir. Maktabgacha yosh davri ijodiy faol shaxsni shakllanishi uchun eng samarali davri, chunki aynan manashu davrda psixik jarayonlar progressiv o'zgarishlar (xotira, nutq, diqqat, tafakkur, tasavvur, idrok) kechadi va shaxsiy fazilatlar tezkor rivojlanadi. Maktabgacha ta'lim muassasalarida ijodni rivojlantirish bolalarning turli faoliyatlari orqali, masalan, kommunikativ, amaliy o'yinlar yordamida amalga oshiriladi. Maktabgacha ta'lim muassasalari amaliyotida tarbiyachilarning tarbiyalanuvchilarning ijodiy rivojlanishiga bo'lgan e'tiborini kuchayganlik tendentsiyasi kuzatilmoqda. Hozirgi kunda metodistlar va psixologlarning oldida turgan dolzarb vazifalardan biri - maktabgacha yoshdagi bolaning ijodiy salohiyatini ochishga yordam beradigan bola bilan shaxsga yo'naltirilgan - o'zaro ta'sir o'tkazish usullarini takomillashtirish kerak degan xulosa qilishimiz mumkin.
Maktabgacha ta'limga oid psixologik-pedagogik adabiyotlarni va amaliy faoliyatini tahlil qilish maktabgacha ta'limda ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish jarayoni innovatsiya darajaga ko'tara oladigan, o'z ichiga maktabgacha yoshdagi bolalarni kreaktivlikni to'liq qamrab oluvchi ta'limiy dastur kerak.
Ta'lim va tadqiqot muassasalari tomonidan o'tkazilgan ohirgi tadqiqotlar, hozirgi zamon bolalarining psixofiziologiyasida, ruhiyatida, shaxsiy fazilatlarida sifat o'zgarishlari yuqori o'ringa egaligi kuzatilishi aniqlandi. Xususan, bolalarda tasavvur, qiziqish, ijodkorlikning keskin pasayib ketganligi qayd qilingan.
Olimlardan D.Veksler, A.Maslou kraetiv qobiliyat tabiatini va uni inson hayotida rivojlanish xususiyatlarini o'rganishgan, ular tomonidan ishlab chiqilgan kreativ tafakkurni aniqlash yuzasidan ishlab chiqqan metodika hozirgi kunda ham o'z dolzarbligini yo'qotmagan, yana bir Amerikalik psixolog olim Dj.P.Gilford o'zining ilmiy tadqiqot ishlarida kreativlik va intellektni birinchi marotoba taqqoslagan. Pol Torrens kretiavlikni tafakkur terminlarida ta'riflagan va bolalar kreativligini shakllantirish dasturini hamda yosh bolalarda kreativlikni aniqlash testlarini yaratgan. O'zbek olimlaridan E.G'oziyev, P.Sunnatova, Z.Nishonova tafakkur psixologiyasi, mustaqil fikrlash, ijodiy fikrlash psixo-fiziologik xususiyatlarini ilmiy jihatdan asoslab berishga katta hissa qo'shishgan. Rossiya psixolog olimlari O.Tixomirova, L.A.Venger, A.L. Venger, L.S Vigotskiy tomonidan tafakkurni o'ganish ustida olib borgan tadqiqotlari hozirgi
Bugun dunyoda yuz berayotgan to'rtinchi sanoat tamaddunining dvigateli -harakatga keltiruvchi kuchi kreativlikdir. Atrofga boqsangiz, har tomonda inson ijodkorligining beqiyos va hayratlanarli namunalariga duch kelasiz: Elektron xizmatlar, virtual reallik, to'rtburchak tarvuzlar, tuproqsiz hosil olish... Bularning barchasi inson tasavvuri, tafakkuri mahsuli. Bugun biz uchun odatiy tuyulgan kitob, musiqa, bino, samolyot, hatto lampalar ham qachonlar orzu va tasavvurda bo'lgan, keyinchalik aql-idrok samarasi o'laroq yaratilgan.
Shaxsda kreativlik sifatlarini rivojlantirish uchun dastlab bu tushunchaning mazmunini bilish lozim. Kreativlik inglizcha "create"dan olingan bo'lib, yaratish ma'nosini bildiradi. Kreativlik deganda insonning yangilik yaratish, muammolarni yechishga qaratilgan ijodiy qobiliyati tushuniladi. Uning tagzamirida originallik, amaliylik, noodatiylik va erkinlik yotadi. Shuningdek, kreativ fikrlash muayyan masala yuzasidan har tomonlama fikrlash, bir nuqtaga turli rakursdan yondashishni anglatadi.
Kreativlik shaxsni rivojlantiruvchi kategoriya sifatida inson tafakkuri, ma'naviyatining ajralmas qismi hisoblanadi, u shaxs ega bo'lgan bilimlarning ko'pqirrali ekanligida emas, balki yangi g'oyalarga intilish, o'rnatilgan stereotiplarni isloh qilish va o'zgartirishda, hayotiy muammolarni yechish jarayonida kutilmagan va noodatiy qarorlar chiqarishda namoyon bo'ladi. Ya'ni, berilgan bilimlarni takrorlash orqali kreativlikka erishib bo'lmaydi, ijodiy fikrlash jarayonida yangi fikr, yangi g'oyaning paydo bo'lishi asosiy shartdir.
Inson miyasi o'z ishini "yengillashtirish", "qulaylashtirish" uchun shablon va stereotiplardan foydalanadi. Stereotiplar shu paytgacha ma'lum bo'lgan va umumqabul qilingan fikrlardir. Ular asosida fikrlash bizga hech qanday yangi g'oya bermaydi. Qoliplarning yuzaga kelishida jamiyatda ustuvor bo'lgan ijtimoiy fikr, mediamahsulotlarda taqdim etilayotgan shakl va ko'rinishlar ham yetakchi o'rin
tutadi. Inson ommadan ajrab qolmaslik nuqtayi nazaridan hammaning fikriga qo'shiladi. Qolaversa, "oqim bo'ylab suzish" mustaqil fikrlashdan ko'ra oson tuyuladi. Stereotiplar orqali fikrlaganda muayyan mavzu bo'yicha inson ongiga "so'rov" berilganida odatiy ma'lumot va mulohazalar yuzaga keladi. Masalan, "yangi yil" deganda to'kin dasturxon, reklamadan tushmaydigan gazli ichimliklar, archa va hokazolarni tasavvur qilish, bobo obrazida qo'lida hassa tutgan, ko'zoynakli cholni ko'rish qolip asosida fikrlashning ko'rinishi. Kreativ fikrlovchi insonlar odatiy manzaralardan o'zgacharoq tasvirlarni ham tasavvur qilib, hech kim ilg'amagan jihatlarni payqaydi, yangilik yaratoladi.
Qolip va stereotiplar asosida fikrlashning bir necha ko'rinishlari bor. Masalan, qutbli tafakkur - hamma narsani ikki shaklda - yaxshi yoki yomon deb qabul qilish, dunyoni oq va qora rangda ko'rishdir. Aslida, yaxshi yoki yomon narsaning o'zi mavjud emas, uni fikrlarimiz shundayga aylantiradi. Har bir holat va jarayonning ijobiy hamda salbiy jihatlari bor. Bir tomonlama yondashuv, asoslanmagan xulosalar ham stereotiplar asosida fikrlashning ko'rinishlaridir.
- Tomas Edison "Kreativlik - g'ayriixtiyoriy jarayon", deydi. Lekin har kuni ko'plab mutaxassislar muammolarga noodatiy yechim topishga zaruriyat sezadi. Ular mana shu g'ayriixtiyoriy jarayonni ixtiyoriylashtirishi mumkinmi? Tabiatda yangi fikrlarni yuzaga keltiruvchi "sehrli tayoqcha" yo'q, biroq har qanday mutaxassisning kreativ o'ylashiga ko'maklashadigan ko'plab usullar mavjud. Buning uchun ijodiy fikrlashga vaqt ajratish, ijodiy salohiyatni anglash lozim.
- Ijodkorlik chegarasini belgilang. Muammoli masalaga duch kelgan paytingizda ijodkorlik chegaralarini belgilang. O'zingizdan "Eng oddiy yechim nimada?" deb so'rang. Keyin "muammoni hal qilishning aql bovar qilmas varianti"ni tasavvur qiling. Oddiy va hayratlanarli yechim o'rtasida sizga ijodiy maydon paydo bo'ldi. Endi yangi g'oya mavhum emas, uning chegaralari mavjud. Bu ijod jarayonidagi psixologik bosimni yengillashtiradi.
- Uolt Disneyning kreativ fikrlash nazariyasi. Uolt Disney ko'ngilochar sohada o'z sanoatini yaratgan, animatsion multfilmlari bilan butun dunyoga tanilgan shaxs. U dunyoga mashhur personajlarini yaratishda kreativlikning uch fazasi - xayolparast, realist, tanqidchi obrazidan foydalanadi. Ya'ni, xayolparast rolida hech qanday chegarasiz xayol suradi, fantaziya yaratadi. Bu jarayonda u Baxning "Tokkata, fuga re minar" musiqasini eshitishini aytgan. Xayolida obrazlar yaratilgandan keyin uni reallik bilan uyg'unlashtiradi. Personaj qanday harakatlanadi, qanday gapiradi -barchasini konstruktor sifatida jonlantiradi, reallashtiradi. Shundan keyin xayolparast va realist ishini tanqidchi ko'rib chiqadi. Tanqidchi "filtr" vazifasini bajaradi. Uolt Disneyning yutug'i xayolparast, realist, tanqidchini bitta shaxsda jamlay olganidir. Odatiy fikrlovchilarda ularning bittasi ustuvorlik qiladi.
Bizning fikrimizcha, kreaktivlikni faollashtirish usullaridan foydalangan holda ishlab chiqilgan ijodiy o'yin vazifalari, hayotiy va ertak vaziyatlar, ijodiy mashqlar va o'yinlar, tadbirlar majmuasidan foydalanish maktabgacha katta yosh davridagi bolalardagi krektiv fikrlashni rivojlantirishda yanada koproq samara beradii.
Kreativlikka ega bo'lgan bolalarimiz kattalarning har bir ta'limiy, tarbiyaviy va kasbiy ta'limotlarini tez ilg'ab oladilar va tez o'zlashtirib, hayotga tatbiq etadilar. Maktabgacha yoshdan kreaktiv fikrlay oladigan, ijodiy tafakkuri rivojlangan bolalar, kejajakda buyuk ixtirolar va kashviyotlar qiladilar, albatta o'z vatanlari ravnaqiga o'z hissalarini qo'shadilar.
Erkin muloqotda bolaga beriladigan qadriyatlar va hissiy urg'ularning tabiatiga e'tibor bering: itoatkorlik qiymati ("Bugun sizni ta'na qilmadingizmi?"), Obro'-e'tibor "Sinfda yana kimga ega bo'ldi? A?" va boshq.
· Tarbiyaning eng samarali uslubi - bu bolaga nisbatan qadriyatli munosabat, mehr va xayrixohlikni namoyon etish, o'zini o'zi boshqarish ko'nikmalarini o'rgatish, boshqalar bilan hisoblashish qobiliyatidir. Maktabda bunday oiladan bo'lgan bola tezda mustaqillikka erishadi, sinfdoshlari bilan qanday munosabatda bo'lishni biladi, o'zini o'zi qadrlashni saqlaydi, intizom nima ekanligini biladi.
Shunday qilib, maktab hayotiga dastlabki kirish davrida bola sezilarli psixologik qayta qurishni boshdan kechiradi: u yangi rejimning ba'zi muhim odatlariga ega bo'ladi, o'qituvchi, sinfdoshlar bilan mazmunan paydo bo'lgan qiziqishlar asosida ishonchli munosabatlar o'rnatadi. o'quv materiali unda o'rganishga ijobiy munosabat mustahkamlanadi.
Birinchi sinf o'quvchilarining qulay moslashuvi uchun shart-sharoitlar aniqlandi, tavsiflandi va eksperimental sinovdan o'tkazildi: o'qituvchining o'yin faoliyati darsiga qo'shilishi, o'rganishga individual yondashuvni amalga oshirish, o'qituvchining faol o'zaro ta'siri tizimini yaratish, bolalar bog'chasi o'qituvchisi, ota-onalar, o'qituvchining birinchi sinf o'quvchilarini o'rganishga moslashtirish usulini o'zlashtirishi.
Moslashuv bosqichida birinchi sinf o'quvchilarini psixologik-pedagogik qo'llab-quvvatlashni amalga oshirishning zarur sharti - bu bolaning yangi jamoadagi holatini va maktab ta'limi jarayonida uning aqliy rivojlanish dinamikasini tizimli monitoring qilish; maktabda o'quv jarayonini moslashuvchan sxemalar bo'yicha qurish orqali o'quvchilarning shaxsiyatini rivojlantirish va ularni muvaffaqiyatli o'rganish uchun ijtimoiy-psixologik imkoniyatlar yaratish, o'qishga kelgan bolalarning psixologik xususiyatlariga qarab o'zgarishi va o'zgarishi. muayyan ta'lim muassasasi.
Boshlang'ich maktab yoshidagi bolalarning maktab hayotiga qulay moslashuvi bolaning ta'lim muvaffaqiyati va uning shaxsiy farovonligining kalitidir. Maktabga ko'nikish davri maktab o'quvchilarining hayoti va faoliyatini alohida tashkil etishni talab qiladi. Rossiya Federatsiyasi Ta'lim vazirligining uslubiy xatida birinchi sinfda dastlabki ikki-uch oy davomida darslar sonini kamaytirish (kuniga 4 ta emas, balki 3 ta dars o'tkazish), ko'proq e'tibor berish kerakligi ta'kidlangan. bolalarni birlashtiruvchi va birlashtiruvchi faoliyatga (yurishlar, ijodiy mustaqil faoliyat, o'yinlar).
6 yoshli bolalar bilan ishlaydigan barcha psixologlar bir xil xulosaga kelishadi: 6 yoshli birinchi sinf o'quvchisi o'zining aqliy rivojlanishi nuqtai nazaridan maktabgacha yoshdagi bolalarning barcha psixologik xususiyatlariga ega bo'lib qoladi.
Psixologik xususiyatlarni yanada qulayroq ko'rib chiqish uchun shuni ta'kidlash kerakki, yoshi, aqliy rivojlanish darajasi, faoliyat sohasi va boshqalardan qat'i nazar, psixologiya ikkita asosiy blokni ko'rib chiqadi: kognitiv soha psixologiyasi (kognitiv jarayonlar: diqqat, xotira, fikrlash, tasavvur va boshqalar) va shaxsiyat psixologiyasi (temperament, xarakter, motivatsiya). Ushbu yoshdagi bolalarning psixologik xususiyatlarini ham ushbu bloklar shaklida ko'rish mumkin.
Kognitiv sohada 6 yoshli bolalar maktabgacha yoshdagi bolalarga xos bo'lgan fikrlashning o'ziga xos xususiyatlarini saqlab qoladilar, fikrlash tabiati majoziy ma'noda sxematikdir. Uning beixtiyor xotirasi ustunlik qiladi (shuning uchun nima qiziq emas, asosan esda qoladi ...
nimani eslash kerak); Diqqat asosan ixtiyorsiz, diqqatning taqsimlanishi yomon diqqatning etarli emasligi, o'ziga xoslik shundaki, bola xuddi shu narsani 10-15 daqiqadan ko'proq vaqt davomida samarali bajara oladi. Shu bilan birga, beixtiyorlik barcha kognitiv jarayonlarga ko'proq xos bo'lib, bu, albatta, o'rganishda muayyan muammolarni keltirib chiqaradi.
6 yoshdagi bolalarning nafaqat kognitiv sohasi o'rganishda qo'shimcha qiyinchiliklarni, balki shaxsiy xususiyatlarni ham yaratadi. O'quv maqsadlariga adekvat bo'lgan kognitiv motivlar hali ham beqaror va situatsiondir, shuning uchun darslar davomida ular ko'pchilik bolalarda faqat o'qituvchining sa'y-harakatlari tufayli paydo bo'ladi va saqlanib qoladi. Ko'pchilik bolalarga xos bo'lgan ortiqcha baholangan va umuman beqaror o'z-o'zini hurmat qilish, ular uchun pedagogik baholash mezonlarini tushunish qiyin bo'lishiga olib keladi.
Ular o‘z o‘quv ishlariga berilgan bahoni yaxlit shaxsga berilgan baho deb biladilar va o‘qituvchi “noto‘g‘ri ish qilding” desa, “yomonsan” deb qabul qilinadi. Salbiy baholar, sharhlarni olish tashvish, noqulaylik holatini keltirib chiqaradi, buning natijasida o'quvchilarning katta qismi passiv bo'lib qoladi, boshlagan ishni tashlab ketadi yoki o'qituvchining yordamini talab qiladi. Uning ijtimoiy beqarorligi, yangi sharoit va munosabatlarga moslashishdagi qiyinchiliklar tufayli 6 yoshli bola to'g'ridan-to'g'ri hissiy aloqalarga muhtoj va maktab ta'limining rasmiylashtirilgan sharoitida bu ehtiyojni to'liq qondirish mumkin emas.
Ko'rinib turibdiki, 6 yoshli bolalarni o'qitish qiyin va bunday ta'lim ularning rivojlanish xususiyatlarini hisobga olgan holda qurilishi kerak. O'qituvchi uning yoshini hisobga olishi kerak. Misol uchun, 6 yoshli bola bir xil ishni bajarayotib, tez charchaganidan so'ng, sinf turli xil tadbirlarni ta'minlashi kerak. Shu sababli dars umumiy mavzu bilan birlashtirilgan bir necha qismlardan iborat. Siz an'anaviy maktab ta'limiga xos bo'lgan topshiriqlarni bera olmaysiz - bir mavzuga uzoq muddatli nigohni jamlashni, bir qator monoton aniq harakatlarni bajarishni va hokazolarni talab qiladi.
Bola hamma narsani vizual-majoziy va vizual-harakat rejasida o'rganishga intilganligi sababli (bu fikrlash turlari og'zaki-mantiqiy bilan solishtirganda ko'proq rivojlanganligi sababli), uning ob'ektlar bilan amaliy harakatlariga, ingl. material. Haligacha hal qilinmagan o'yin ehtiyoji va butun hayotning kuchli hissiy to'yinganligi sababli, 6 yoshli bola dasturni o'quv mashg'ulotining standart holatiga qaraganda o'yin shaklida ancha yaxshi o'rganadi. Shuning uchun darsga doimiy ravishda o'yin elementlarini kiritish, maxsus didaktik va rivojlantiruvchi o'yinlarni o'tkazish kerak.
6 yoshda ixtiyoriy xatti-harakatlarda hali ham sezilarli qiyinchiliklar mavjud: maktabgacha yoshda iroda endigina shakllana boshlaydi. Albatta, bola allaqachon bir muncha vaqt o'z xatti-harakatlarini nazorat qilishi mumkin, ongli ravishda oldiga qo'yilgan maqsadga erishishi mumkin, lekin u o'z niyatlaridan osongina chalg'itadi, kutilmagan, yangi, jozibali narsaga o'tadi. Bundan tashqari, 6 yoshli bolalarda ijtimoiy normalar va qoidalarga asoslangan faoliyatni tartibga solish mexanizmi etarli darajada shakllanmagan. Ularning faolligi, ijodiy tashabbusi qat'iy talablar, qat'iy tartibga solingan muloqot sharoitida o'zini namoyon qila olmaydi. 6 yoshli bolalar bilan avtoritar muloqot nafaqat istalmagan - bu qabul qilinishi mumkin emas.
Agar bola maktab ta'limining rasmiylashtirilgan tizimiga tushib qolsa, uning yosh xususiyatlari etarli darajada hisobga olinmasa nima bo'ladi? Maktablarda olib borilgan keng qamrovli tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, noqulay sharoitlarda bolalarning sog'lig'i ko'pincha yomonlashadi: vazn kamayishi mumkin, qondagi gemoglobin miqdori kamayadi, ko'rish keskinligi pasayadi, bosh og'rig'i paydo bo'ladi.
Umumiy farovonlikning yomonlashishi bilan bog'liq holda, bola tez-tez kasal bo'lishni boshlaydi, uning allaqachon past ish qobiliyati pasayadi, bu esa o'rganishga salbiy ta'sir qiladi. Ba'zi hollarda nevrozlar, maktabda noto'g'ri moslashish mavjud. Nisbatan qulay ta'lim sharoitida psixologik keskinlik odatda 1,5-2 oy ichida pasayishni boshlaydi. Keyinchalik og'ir sharoitlarda u davom etib, psixologik va somatik yon ta'sirga olib keladi.